Đấu thầu qua mạng đã nhận được sự hưởng ứng của doanh nghiệp, cơ quan tham gia hình thức này.
Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, đấu thầu qua mạng vẫn còn bộc lộ những tồn tại cần khắc phục, luật sư Nguyễn Thanh Hà từ SBLAW có bài trả lời báo DDDN về nội dung này.
- Ông đánh giá như thế nào về những bất cập cũng như hạn chế của hình thức đấu thầu qua mạng?
Trả lời:
Bên cạnh nhiều điểm mới và được đánh giá là hiệu quả, mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho nền kinh tế, góp phần công khai và minh bạch cho các dự án đầu tư công, trong quá trình triển khai, đấu thầu qua mạng vẫn còn bộc lộ những tồn tại cần được khắc phục.
Điển hình trong đó phải kể đến hệ thống mạng đấu thầu quốc gia hiện tại đang sử dụng đã lạc hậu, vì vậy đã xuất hiện một số bất cập khiến người dùng gặp trở ngại khi thao tác; kích thước hồ sơ dự thầu cho phép quá nhỏ, …
Bên cạnh đó, do mới triển khai được hai năm cho nên nhiều nhà thầu, doanh nghiệp vẫn gặp nhiều lúng túng với hình thức đấu thầu qua mạng, dẫn đến số lượng nhà thầu tham gia đấu thầu qua mạng chưa cao.
Thực tế, nhiều đơn vị hiện nay vẫn coi thông tin về đấu thầu như tài nguyên quý, không chia sẻ rộng rãi, đồng thời không quyết tâm, cố tình “chây ỳ” không áp dụng đấu thầu qua mạng.
Nhưng khi đánh giá nguyên nhân lại nêu ra hàng loạt những trở ngại. Chính vì thế, số lượng gói thầu đấu thầu qua mạng rất thấp, thậm chí có những đơn vị chưa thực hiện gói thầu điện tử nào.
Đặc biệt, vẫn còn một bộ phận nhà thầu không muốn tham gia phương thức đấu thầu mới và hiện đại này bởi phương thức này quá minh bạch, cạnh tranh, trong khi họ vẫn có thói quen là thích nhận được những hợp đồng thông qua con đường quan hệ thân quen với chủ đầu tư, bên mời thầu.
- Từ góc nhìn pháp luật, các quy định của pháp luật còn bộc lộ những hạn chế nào, thưa ông?
Trả lời:
Liên quan đến đầu thầu thì có nhiều văn bản pháp lý quy định, điển hình nhất là Luật Đấu thầu 2014.
Tuy nhiên các quy định của pháp luật còn bộc lộ rất nhiều những điểm hạn chế, thiếu sót. Điển hình như một số vấn đề sau đây:
Thực tế thi hành Luật Đấu thầu những năm qua cho thấy, hình thức chỉ định thầu được áp dụng nhiều hơn so với các hình thức khác như đấu thầu công khai và đấu thầu hạn chế khi lựa chọn nhà thầu. Theo quy định tại Khoản 1 Điều 22 Luật Đấu thầu 2013 quy định việc thực hiện chỉ định thầu chỉ diễn ra trong một số trường hợp hết sức đặc biệt. Nhưng, một số cá nhân, đơn vị khi triển khai các dự án thường vin vào một số lý do để tránh phải đấu thầu công khai.
Nhiều địa phương, đơn vị trình xin Thủ tướng áp dụng cơ chế đặc biệt để được giao thầu thực hiện dự án với lý do cấp bách hoặc đề xuất xin áp dụng Điều 26 Luật Đấu thầu, để tránh phải đấu thầu.
Tuy nhiên sau khi đã được cấp phép, các dự án này trong trạng thái chờ đợi rất lâu. Nhiều trường hợp xin được áp dụng cơ chế đặc biệt với lý do cấp bách và không ít trường hợp sau khi được Thủ tướng cho phép áp dụng “cơ chế đặc biệt” thì lại quay về vận dụng quy trình tương tự như chỉ định thầu để triển khai dự án.
Chính việc xin áp dụng triển khai dự án theo lệnh khẩn cấp, cấp bách để rồi lòng vòng quay lại chỉ định thầu tiềm ẩn nhiều rủi ro về đảm bảo nguyên tắc thượng tôn pháp luật.
Tại Khoản 4 Điều 22 Luật Đấu thầu 2013 quy định chỉ định thầu đối với nhà đầu tư được áp dụng trong các trường hợp sau đây: Chỉ có một nhà đầu tư đăng ký thực hiện; Chỉ có một nhà đầu tư có khả năng thực hiện do liên quan đến sở hữu trí tuệ, bí mật thương mại, công nghệ hoặc thu xếp vốn; Nhà đầu tư đề xuất dự án đáp ứng yêu cầu thực hiện dự án khả thi và hiệu quả cao nhất theo quy định của Chính phủ. Nhưng thực tế, không phải dự án PPP, BOT, BT nào cũng đủ sức hấp dẫn với các nhà đầu tư và không phải quá trình công bố mời thầu nào cũng diễn ra công khai, minh bạch, đúng quy trình và thủ tục, nên khi chỉ có một nhà đầu tư duy nhất tham gia sơ tuyển đấu thầu, cũng chính là nhà đầu tư đề xuất dự án thì sẽ dẫn đến chỉ định thầu theo quy định của pháp luật.
Bên cạnh đó, pháp luật Đấu thầu chưa thực sự có những quy định hiệu quả về việc đấu thầu qua mạng và những quy định về cơ chế khắc phục khi các chủ thể vi phạm đấu thầu qua mạng. Rõ ràng khi muốn việc đấu thầu qua mạng đạt được chất lượng tốt, tất cả quá trình diễn ra đấu thầu đều phải được pháp luật quy định một cách chặt chẽ và có sự giám sát từ phía những nhà làm luật để không chủ thể nào lợi dụng được kẽ hở.
- Vậy, đâu là vướng mắc lớn nhất khi thực hiện kế hoạch đấu thầu qua mạng?
Trả lời:
Vướng mắc lớn nhất trong quá trình triển khai đấu thầu qua mạng là cơ sở hạ tầng công nghệ cao hiện chưa đáp ứng được yêu cầu và hạn chế về nhận thức.
Thực tế, trong khi đấu thầu qua mạng yêu cầu một cơ sở hạ tầng công nghệ cao thì Hệ thống lại chỉ hỗ trợ trình duyệt web duy nhất là IE phiên bản từ 6.0-10.0, ngoài ra không hỗ trợ các trình duyệt khác. Bên cạnh đó, dung lượng hồ sơ dự thầu tối đa cho phép gửi dưới 20MB và dưới 10 file nên gây khó khăn với gói thầu có lượng hồ sơ dự thầu lớn.
Về phía các doanh nghiệp, hầu hết, các doanh nghiệp còn chần chừ, chưa chủ động tìm hiểu về các cơ hội tham gia thị trường mua sắm công thông qua đấu thầu qua mạng. Nhận thức về đấu thầu qua mạng còn chưa đầy đủ, thống nhất, đặc biệt là sự thiếu quyết tâm của không ít các cơ quan, đơn vị.
- Nhưng hiện tại, nhiều doanh nghiệp vẫn ngại tham gia vào hình thức đầu thầu này, ông có thể lý giải nguyên nhân của tình trạng này không, thưa ông?
Trả lời:
Đấu thầu qua mạng có nhiều ưu điểm so với đấu thầu truyền thống nhờ sự công khai, minh bạch tối đa như: công khai hồ sơ mời thầu và thông tin chỉnh sửa, nhà thầu không mất thêm các chi phí hành chính, …
Tuy nhiên, việc áp dụng này vẫn còn nhiều khó khăn, vẫn còn nhiều doanh nghiệp e ngại thay đổi do quy trình đấu thầu qua mạng còn mới và trình độ công nghệ thông tin chưa đồng đều, nhân sự của các đơn vị mời thầu và dự thầu chưa được đào tạo bài bản, nên còn gặp nhiều hạn chế.
Đặc biệt, kỹ năng sử dụng máy tính là một trong những trở ngại không nhỏ tại các địa phương. Do vậy, để đấu thầu qua mạng được phổ biến, cần công tác tuyên truyền một cách mạnh mẽ, cũng như chỉ đạo tích cực hơn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và các đơn vị liên quan.
- Hiện tại, hình thức đấu thầu qua mạng chỉ áp dụng đối với nhứng gói thầu có trị giá từ 15 tỷ trở xuống. Điều này có bất cập không thưa ông? Cụ thể, bất cập thế nào?
Trả lời:
Việc ra đời hình thức đấu thầu qua mạng nhằm mục đích không chỉ tạo thuận lợi cho bên mời thầu. Mà còn tạo sự thuận lợi và bình đẳng cho các nhà thầu. Tuy nhiên, hiện nay hình thức đầu thấy qua mạng mới chỉ áp dụng đối với các gói thầu có trị giá từ 15 tỷ trở xuống, rõ ràng đây chủ yếu là những gói thầu có quy mô nhỏ, sử dụng hình thức chào cạnh tranh, đấu thầu rộng rãi.
Còn đối với những gói thầu lớn hơn, thì vẫn chưa được áp dụng hình thức này. Đây rõ ràng có những khó khăn từ phía các cơ quan nhà nước từ những hạn chế từ hệ thống mạng, hệ thống truy cập dữ liệu do những gói thầu lớn chủ yếu là các gói thầu xây lắp có những bản vẽ kỹ thuật phức tạp.
Tuy nhiên, đây chỉ là một phần của vấn đề, những khó khăn, lý do này đến từ phía các cơ quan quản lý nhà nước. Dường như vẫn tồn tại những bất cập về trong việc thực hiện minh bạch, công khai các thông tin về gói thầu, vẫn còn tồn tại việc chỉ định thầu, …
- Từ góc nhìn của một Luật sư, theo ông, ông đề xuất giải pháp để việc đấu thầu qua mạng hiệu quả hơn?
Trả lời:
Thực tế, dù khung pháp luật về đấu thầu của nước ta đã khá rõ ràng, nhưng quá trình thực thi lại đang phát sinh nhiều vướng mắc. Để áp dụng rộng rãi, hiệu quả hình thức này, chúng ta cần giải quyết một số vướng mắc cơ bản.
Thứ nhất, cần tiếp tục nâng cấp, chỉnh sửa hệ thống hiện tại để khắc phục các khó khăn về kỹ thuật như tăng kích thước tệp tin dự thầu, cải thiện giao diện thân thiện. Lên kế hoạch xây dựng một hệ thống mới hiện đại hơn, bao gồm tổng thể mọi chức năng và được liên kết với các hệ thống dữ liệu khác của ngân hàng, địa phương, tăng cường tiện ích cho người dùng.
Thứ hai, các cơ quan có thẩm quyền cần tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo, tập huấn, hướng dẫn cho các cá nhân, đơn vị nắm bắt được các quy định pháp lý và kỹ năng để họ có thể kịp thích ứng, bắt nhịp được với xu thế hiện đại hóa trong lĩnh vực đấu thầu. Theo đó, tất cả nhân sự tham gia đấu thầu qua mạng cần được đào tạo cơ bản, đúng theo quy định của Luật Đấu thầu và kỹ năng thực hiện đấu thầu qua mạng và được cấp chứng chỉ.
Đồng thời, cần phổ biến đến các đối tượng tham gia vào công tác tổ chức lựa chọn nhà thầu qua mạng nhận thức được rằng đấu thầu qua mạng đang dần chiếm lĩnh và là xu hướng phát triển tất yếu của công tác đấu thầu trong thời gian tới.
