Việc xây dựng công trình trên đất nông nghiệp mà không được phép chuyển đổi mục đích sử dụng đất là vi phạm pháp luật phổ biến, đặc biệt ở các khu vực ngoại thành đang đô thị hóa nhanh. Những công trình này không chỉ đối mặt với nguy cơ bị tháo dỡ, phạt tiền nặng, mà còn gây ra nhiều hệ lụy pháp lý và tài chính lâu dài.
Hệ lụy pháp lý của việc xây dựng trên đất nông nghiệp
Theo Luật Đất đai 2024, đất nông nghiệp chỉ được sử dụng cho mục đích sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản hoặc làm muối. Việc tự ý xây dựng nhà ở, công trình trên đất nông nghiệp mà không xin phép chuyển đổi mục đích sử dụng là vi phạm nghiêm trọng.
Tại Hà Nội, dự thảo nghị quyết mới (thực hiện khoản 1 Điều 33 Luật Thủ đô) quy định mức phạt hành chính đối với các hành vi vi phạm trong lĩnh vực đất đai gấp đôi so với Nghị định 123/2024/NĐ-CP nhưng không vượt quá mức tối đa tại Điều 24 Luật Xử lý vi phạm hành chính.
Các công trình xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp chủ yếu là lều lán tạm bị phá dỡ.
Cụ thể, theo Nghị định 91/2019/NĐ-CP (tiền thân của Nghị định 123/2024/NĐ-CP), mức phạt cho hành vi sử dụng đất nông nghiệp sai mục đích có thể từ 3 triệu đến 1 tỷ đồng, tùy theo diện tích vi phạm, loại đất (đất trồng lúa, đất nông nghiệp khác, đất lâm nghiệp) và đối tượng vi phạm (cá nhân hay tổ chức).
Ngoài ra, người vi phạm còn phải chịu các biện pháp khắc phục hậu quả như: Công trình xây dựng có thể bị cưỡng chế tháo dỡ, gây tổn thất lớn về tài sản; đất phải được đưa về trạng thái phù hợp với mục đích nông nghiệp; nếu công trình được sử dụng để kinh doanh, lợi nhuận thu được phải nộp lại; nếu đất nông nghiệp nằm trong diện quy hoạch hoặc bị Nhà nước thu hồi, công trình trái phép sẽ không được đền bù.
Trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 229 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) về tội “Vi phạm các quy định về quản lý đất đai”.
Để đảm bảo quyền lợi và tránh rủi ro pháp lý, người dân nên tham vấn luật sư chuyên về đất đai hoặc cán bộ địa chính. Họ có thể giúp đánh giá khả năng hợp thức hóa công trình hoặc đề xuất phương án giảm thiểu thiệt hại.
| Phải làm gì nếu đang có công trình xây dựng trên đất nông nghiệp?Tự kiểm tra tình trạng pháp lý của đất
– Xác minh loại đất thông qua giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc tại Văn phòng đăng ký đất đai huyện. Nếu đất thuộc nhóm đất nông nghiệp (đất trồng lúa, đất trồng cây hàng năm, đất rừng…), việc xây dựng công trình là vi phạm. – Kiểm tra quy hoạch sử dụng đất tại UBND cấp huyện hoặc trên Cổng thông tin điện tử của Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội để biết đất có nằm trong diện quy hoạch hay không. Tạm dừng xây dựng và liên hệ cơ quan chức năng – Ngay lập tức dừng mọi hoạt động xây dựng để tránh làm nghiêm trọng thêm vi phạm. – Liên hệ với UBND cấp xã hoặc Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện để báo cáo tình trạng công trình và xin hướng dẫn xử lý. Theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLaw, việc chủ động khai báo với cơ quan chức năng có thể giúp giảm mức xử phạt và được xem xét giải pháp hợp thức hóa (nếu đủ điều kiện). Nộp hồ sơ xin chuyển đổi mục đích sử dụng đất Nếu muốn giữ công trình, người dân cần làm thủ tục xin chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp (đất ở hoặc đất thương mại, dịch vụ). Quy trình này, theo Điều 57 Luật Đất đai 2024, bao gồm: – Nộp đơn xin phép chuyển đổi mục đích sử dụng đất tại UBND cấp huyện. – Chuẩn bị hồ sơ, gồm: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, giấy tờ nhân thân, bản sao công trình xây dựng (nếu có). – Nộp tiền sử dụng đất và các khoản phí liên quan theo bảng giá đất của UBND TP Hà Nội. – Chờ phê duyệt (thời gian xử lý khoảng 15-30 ngày, tùy trường hợp). Lưu ý: Không phải trường hợp nào cũng được phép chuyển đổi. Theo Thông tư 09/2021/TT-BTNMT, việc chuyển đổi phải phù hợp với kế hoạch sử dụng đất hàng năm của cấp huyện. Nếu đất nằm trong diện quy hoạch nông nghiệp hoặc đất trồng lúa, khả năng được phê duyệt rất thấp. Chấp hành xử phạt và khắc phục hậu quả Nếu không đủ điều kiện chuyển đổi mục đích sử dụng, người vi phạm cần: – Nộp phạt hành chính theo biên bản vi phạm do cơ quan chức năng lập. – Tự tháo dỡ công trình trái phép trong thời hạn quy định (thường 15-30 ngày). Nếu không tự tháo dỡ, cơ quan chức năng sẽ cưỡng chế, và người vi phạm phải chịu chi phí cưỡng chế. – Khôi phục tình trạng đất ban đầu, như san lấp, cải tạo đất để sử dụng cho mục đích nông nghiệp. |
Luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng luật sư Chính Pháp, chia sẻ: “Nhiều người dân lầm tưởng rằng xây dựng trên đất nông nghiệp chỉ cần đóng phạt là xong. Thực tế, họ có thể mất cả công trình và quyền lợi lâu dài, như không được cấp sổ đỏ hay không được bồi thường khi đất bị thu hồi.
Với mức phạt gấp đôi tại Hà Nội theo dự thảo nghị quyết mới, thiệt hại tài chính sẽ rất lớn. Cách tốt nhất là chủ động liên hệ cơ quan chức năng để xin chuyển đổi mục đích sử dụng đất hoặc tháo dỡ công trình trước khi bị xử lý cưỡng chế”.
TS Nguyễn Thành Nam, chuyên gia quy hoạch đô thị tại Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế – Xã hội Hà Nội, nhấn mạnh: “Xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp không chỉ gây thiệt hại cho cá nhân mà còn phá vỡ quy hoạch đô thị, làm suy thoái đất nông nghiệp và gia tăng áp lực lên hạ tầng. Hà Nội đang siết chặt quản lý đất đai, vì vậy người dân cần tuân thủ pháp luật để tránh rủi ro. Nếu đã xây dựng công trình, người dân nên kiểm tra ngay quy hoạch đất và làm thủ tục hợp thức hóa nếu còn cơ hội”.
Thực trạng và nỗ lực kiểm soát của Hà Nội
Tại Hà Nội, tình trạng xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp tập trung ở các huyện ngoại thành như: Đông Anh, Gia Lâm, Thanh Trì, Chương Mỹ và Hoài Đức. Theo báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, từ năm 2023 đến tháng 4/2025, thành phố đã xử lý hơn 1.500 trường hợp vi phạm liên quan đến sử dụng đất sai mục đích, trong đó phần lớn là xây dựng nhà ở trên đất nông nghiệp. Các biện pháp xử lý bao gồm phạt tiền, cưỡng chế tháo dỡ và yêu cầu khôi phục tình trạng đất.
Các công trình xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp chủ yếu là lều lán tạm bị phá dỡ.
Ngày 25/5/2024, UBND TP Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 154/KH-UBND, yêu cầu các quận, huyện tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm trong quản lý đất nông nghiệp. Dự thảo nghị quyết mới với mức phạt gấp đôi, là minh chứng cho quyết tâm của thành phố trong việc kiểm soát chặt chẽ các hành vi vi phạm đất đai, đặc biệt tại khu vực Thủ đô.
Có thể nói, xây dựng công trình trên đất nông nghiệp tại Hà Nội mà không được phép là hành vi vi phạm pháp luật, dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng như phạt tiền nặng, tháo dỡ công trình, mất quyền lợi tài sản và nguy cơ truy cứu trách nhiệm hình sự.
Nếu đang có công trình trái phép, người dân cần dừng xây dựng, kiểm tra tình trạng pháp lý, liên hệ cơ quan chức năng và làm thủ tục hợp thức hóa (nếu đủ điều kiện) hoặc chấp hành xử phạt, tháo dỡ công trình.
Các ý kiến từ luật sư và chuyên gia đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ pháp luật để bảo vệ tài sản và quyền lợi lâu dài. Với các biện pháp quản lý ngày càng nghiêm ngặt của Hà Nội, việc chủ động xử lý vi phạm là cách duy nhất để tránh thiệt hại nặng nề.
