Trong bối cảnh các doanh nghiệp tư nhân thường xuyên đối mặt với nguy cơ giải thể khi sai phạm kinh tế bị xử lý hình sự, Nghị quyết 68 ra đời đã mở ra hướng tiếp cận mới, nhân văn hơn. Thay vì áp dụng ngay biện pháp hình sự, nghị quyết khuyến khích xử lý bằng chế tài hành chính hoặc tài chính, tạo điều kiện để doanh nghiệp khắc phục hậu quả. Điều này không chỉ giúp hạn chế sự sụp đổ “dây chuyền” của doanh nghiệp mà còn thúc đẩy tinh thần cải cách thể chế, hỗ trợ khu vực kinh tế tư nhân phát triển bền vững.
Chia sẻ với Tạp chí điện tử kinh tế chứng khoán Việt Nam, Luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SBLaw khẳng định Nghị quyết 68 về kinh tế tư nhân có bước tiến mang tính nhân văn, bởi trên thực tế, nhiều sai phạm kinh tế của doanh nhân – nhất là doanh nhân tư nhân – khi bị hình sự hóa sẽ kéo theo sự sụp đổ của cả doanh nghiệp.
Nhiều điểm mới tiến bộ, nhân văn
Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân được thông qua đã tạo sự kỳ vọng lớn trong cộng đồng doanh nghiệp khi lần đầu tiên khu vực kinh tế này được nhìn nhận là động lực quan trọng nhất cho sự phát triển của nền kinh tế.
Bình luận về các điểm mới của Nghị quyết 68, Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLaw, Nghị quyết 68 đã đưa ra một số điểm mới quan trọng, bao gồm bổ sung các biện pháp chế tài ở cả ba lĩnh vực: dân sự, hành chính và hình sự.
Cụ thể, nếu doanh nghiệp hoặc doanh nhân có sai phạm về kinh tế, có thể xem xét xử lý bằng các biện pháp hành chính hoặc tài chính, tạo điều kiện để họ khắc phục hậu quả thay vì áp dụng ngay biện pháp hình sự.
Đặc biệt, với những trường hợp có thể xử lý hình sự nhưng hậu quả đã được khắc phục, Nghị quyết cho phép xem xét không khởi tố hình sự.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà khẳng định đây là bước tiến mang tính nhân văn, bởi trên thực tế, nhiều sai phạm kinh tế của doanh nhân – nhất là doanh nhân tư nhân – khi bị hình sự hóa sẽ kéo theo sự sụp đổ của cả doanh nghiệp. Việc cho phép doanh nghiệp sửa sai, khắc phục hậu quả rồi mới xem xét xử lý trách nhiệm tiếp theo là hướng đi rất đáng chú ý.
“Trong các vụ án hình sự hiện nay, nếu bị cáo chủ động khắc phục thiệt hại, cơ quan tố tụng có thể cân nhắc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là nếu hậu quả được khắc phục hoàn toàn thì có nên miễn truy cứu trách nhiệm hình sự hay không? Đây là vấn đề cần được làm rõ và thể chế hóa trong các văn bản pháp luật sắp tới”, Luật sư Hà chia sẻ.
Bên cạnh đó, luật sư cũng chỉ ra rằng cần có xác định rõ trách nhiệm hình sự của cá nhân và pháp nhân. Hiện nay, nhiều sai phạm xuất phát từ hành vi của cá nhân nhưng pháp nhân chỉ bị xử phạt nhẹ, chủ yếu là phạt tiền hoặc đóng cửa.
Theo Luật sư Hà, trong thời gian tới, cần sửa đổi luật để tăng cường áp dụng các chế tài đối với pháp nhân thay vì chỉ tập trung vào cá nhân doanh nhân. Về vấn đề thực thi hợp đồng, Luật sư cho hay Nghị quyết 68 đề cao vai trò của tư pháp.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SBLaw
Cần nghiên cứu rút gọn thủ tục
Theo Luật sư Hà, nợ đọng vẫn là vấn đề đáng chú ý tại Việt Nam. Thực tế việc thu hồi công nợ, đặc biệt là các khoản nợ nhỏ, đang gặp nhiều khó khăn. Ví dụ, doanh nghiệp bị nợ 100 triệu đồng nhưng nếu thuê luật sư, chi phí có thể lên đến 70 triệu đồng, chưa kể vé máy bay và phí thi hành án.
Trong bối cảnh đó, cần nghiên cứu áp dụng thủ tục rút gọn – vốn đã được quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự – cho các khoản nợ dưới 100 triệu đồng. Nếu thực hiện tốt, chỉ trong khoảng một tháng, vụ việc có thể được giải quyết dứt điểm.
Mặt khác, sau khi bỏ quy định về đòi nợ thuê, doanh nghiệp gần như không còn công cụ pháp lý phù hợp để thu hồi những khoản nợ nhỏ, dẫn đến tâm lý chấp nhận bỏ qua. Đây là một trong những điểm yếu mà Nghị quyết 68 đã nhận diện và hướng tới cải cách để hỗ trợ doanh nghiệp.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà cũng đề cập đến tình huống phổ biến là doanh nghiệp tư nhân bị nợ bởi các cơ quan nhà nước hoặc doanh nghiệp nhà nước nhưng rất khó kiện, bởi nếu khởi kiện thì có thể ảnh hưởng đến việc xét thầu trong tương lai.
“Muốn văn minh thì phải chấp nhận đưa nhau ra tòa, và điều đó không thể là lý do để bị loại khỏi các gói thầu tiếp theo”, luật sư Hà nói và cho rằng cần có thêm cải cách để bảo vệ doanh nghiệp tư nhân trong các mối quan hệ yếu thế với các cơ quan nhà nước.
Một điểm sáng từ Nghị quyết 68 là tác động tích cực đến các cơ quan hành chính. Luật sư Hà dẫn chứng từ lĩnh vực sở hữu trí tuệ – nơi được xem là “cửa ngõ” tiếp nhận các thành quả sáng tạo của con người nhưng lại chậm trễ trong việc ứng dụng công nghệ. Nghị quyết đã nêu rõ yêu cầu số hóa, rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục.
“Cục Sở hữu trí tuệ hiện đã có những động thái chưa từng có, chủ động liên hệ với các luật sư để cùng thực hiện chiến dịch thúc đẩy cải cách. Đó là ảnh hưởng rất tích cực mà Nghị quyết mang lại, dù chưa cần phải thể chế hóa ngay bằng các văn bản sửa đổi”, luật sư nhấn mạnh.
Tuy vậy, vị luật sư cũng chỉ ra rằng, Nghị quyết 68 vẫn chưa đề cập đến vai trò của thi hành án – một mắt xích then chốt trong thực thi pháp luật. Thực tế hiện nay là nhiều vụ kiện dù đã thắng án nhưng bên thắng vẫn không thể thu được tiền. Vì vậy, cần có cải cách sâu hơn trong hệ thống tư pháp, đặc biệt là cơ quan thi hành án dân sự.
“Hy vọng rằng, sau Nghị quyết 68 về cải cách thể chế và Nghị quyết 66 về xây dựng pháp luật, chúng ta sẽ có thêm một nghị quyết riêng về cải cách tư pháp để hỗ trợ doanh nghiệp phát triển. Bởi tư pháp luôn gắn chặt với phát triển kinh tế – nếu cải cách tư pháp chậm thì cải cách khu vực tư nhân và toàn nền kinh tế cũng sẽ bị chậm theo”, luật sư Hà bày tỏ.
