(CLO) Việc xây dựng một đạo luật riêng về phòng, chống bạo lực học đường là cần thiết không chỉ để xử lý vi phạm mà còn để thiết lập cơ chế phòng ngừa và bảo vệ học sinh toàn diện.
Trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo và Công luận, Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW cho rằng, điểm đột phá của Luật Phòng, chống bạo lực học đường không nằm ở việc tăng hình phạt, mà ở việc tạo ra một hành lang pháp lý toàn diện, lấy con người làm trung tâm, nơi pháp luật không chỉ trừng phạt cái sai, mà còn nuôi dưỡng cái đúng và bảo vệ tương lai thế hệ trẻ.
“
“Nếu chỉ dựa vào các quy định rải rác trong hệ thống pháp luật hiện hành thì rất khó để xử lý triệt để”.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà
+Dưới góc nhìn của luật sư, đã đến lúc cần một đạo luật riêng để bảo vệ học sinh và lập lại trật tự pháp lý trong môi trường giáo dục chưa?
– Hiện nay, Việt Nam đã có nhiều quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ học sinh và xử lý vi phạm trong môi trường giáo dục như Luật Giáo dục 2019, Luật Trẻ em 2016, Bộ luật Dân sự và Bộ luật Hình sự 2015. Các văn bản này đều quy định trách nhiệm của nhà trường, gia đình và cơ quan quản lý, cũng như chế tài dân sự, hành chính, hình sự đối với hành vi xâm hại học sinh.
Tuy nhiên, những vụ bạo lực học đường nghiêm trọng gần đây cho thấy các quy định hiện hành còn rời rạc, thiếu đồng bộ và chưa đủ sức răn đe, nhất là trong việc phòng ngừa và xử lý hành vi của người chưa thành niên. Vì vậy, việc xây dựng một đạo luật riêng về phòng, chống bạo lực học đường là cần thiết để bảo vệ học sinh và lập lại trật tự pháp lý trong giáo dục.
Mỗi lớp học là một “vùng an toàn”, nơi các em được lắng nghe và thấu hiểu.
Nhiều quốc gia như Hàn Quốc đã có luật chuyên biệt, tập trung vào ba mục tiêu: bảo vệ nạn nhân, giáo dục người gây bạo lực và hòa giải giữa các bên. Luật này cũng yêu cầu lập kế hoạch tổng thể về nghiên cứu, hỗ trợ tâm lý và phối hợp giữa cơ quan chức năng với nhà trường cách làm giúp giảm đáng kể các vụ việc.
Để áp dụng mô hình này tại Việt Nam, luật cần phù hợp với đặc thù văn hóa và giáo dục trong nước, quy định rõ quyền – nghĩa vụ của học sinh, giáo viên, gia đình và cơ quan quản lý; đồng thời thiết lập cơ chế xử lý minh bạch, từ cảnh cáo, bồi thường dân sự đến truy cứu hình sự.
Một đạo luật riêng sẽ mang lại nhiều lợi ích: Thiết lập khung pháp lý đồng bộ, giúp xử lý hành vi bạo lực nhất quán, rõ trách nhiệm. Xây dựng chế tài linh hoạt, phù hợp từng độ tuổi, từ tư vấn tâm lý đến giáo dục bắt buộc. Tăng cường phòng ngừa và giáo dục kỹ năng sống, giải quyết mâu thuẫn, xây dựng môi trường học đường an toàn.
Tuy nhiên, luật chỉ phát huy hiệu quả khi đi đôi với triển khai thực chất sự vào cuộc trách nhiệm của nhà trường, gia đình và cơ quan quản lý. Chỉ khi đó, môi trường giáo dục mới thật sự trở thành nơi an toàn, nhân văn cho mọi học sinh.
+ Dù hệ thống pháp luật hiện hành có đề cập đến vấn đề này rải rác trong Luật Trẻ em, Bộ luật Hình sự, Luật Giáo dục, song dường như vẫn thiếu một hành lang thống nhất. Ông nhìn nhận “khoảng trống pháp lý” này đang tạo ra những bất cập gì trong việc phòng ngừa và xử lý các vụ bạo lực học đường?
– Dù Việt Nam đã có nhiều quy định liên quan đến bảo vệ trẻ em và an toàn học đường, song việc áp dụng vẫn còn lúng túng, thiếu hiệu quả.
Nguyên nhân xuất phát từ khoảng trống pháp lý sự thiếu vắng một hành lang thống nhất, rõ ràng và chuyên biệt điều chỉnh vấn đề bạo lực học đường.
Khoảng trống pháp lý hiện nay dẫn đến nhiều bất cập: Các quy định về bảo vệ học sinh trong Luật Trẻ em, Luật Giáo dục, Bộ luật Hình sự và Dân sự tuy có nhưng phân tán, thiếu cơ chế phối hợp, khiến việc xử lý còn đùn đẩy, thiếu thống nhất.
Chưa có cơ chế riêng cho học sinh vi phạm, pháp luật hình sự chỉ xử lý hành vi nghiêm trọng, trong khi biện pháp hành chính và giáo dục lại thiếu răn đe. Công tác phòng ngừa, tư vấn tâm lý và hỗ trợ nạn nhân chưa được chú trọng, chủ yếu xử lý hậu quả.
Ngoài ra, thiếu cơ quan chuyên trách theo dõi, thống kê và xử lý các vụ việc khiến nhiều trường hợp bị bỏ qua hoặc giải quyết nội bộ.
Như vậy, khoảng trống pháp lý hiện nay nằm ở việc thiếu một khuôn khổ thống nhất, có tính thực thi cao và phù hợp với đặc thù học sinh. Việc ban hành một đạo luật riêng về phòng, chống bạo lực học đường là cần thiết để khắc phục hạn chế, củng cố niềm tin xã hội và bảo vệ tốt hơn quyền lợi của trẻ em trong môi trường giáo dục.
+ Nhiều trường hợp học sinh đánh bạn, quay clip tung lên mạng, phụ huynh hoặc giáo viên can thiệp sai cách khiến sự việc thêm nghiêm trọng. Nếu có luật riêng, theo ông, cần thiết kế cơ chế trách nhiệm và chế tài ra sao để mỗi hành vi đều được xác định rõ ràng, không còn “vùng xám” về xử lý?
– Nhiều vụ bạo lực học đường không chỉ giữa học sinh mà còn nghiêm trọng hơn khi phụ huynh hoặc giáo viên can thiệp sai cách, như quay clip, đăng mạng hay xử lý nội bộ, khiến nạn nhân tổn thương và niềm tin vào trường học suy giảm.
Thực tế cho thấy, các quy định hiện nay còn rời rạc, khó xử lý triệt để. Do đó, Luật Phòng, chống bạo lực học đường cần thiết kế cơ chế trách nhiệm và chế tài rõ ràng, khả thi, xác định cụ thể nghĩa vụ và hậu quả pháp lý của từng chủ thể từ học sinh, giáo viên, nhà trường đến phụ huynh để chấm dứt “vùng xám” trong xử lý.
Luật cần phân định trách nhiệm theo từng nhóm như: Học sinh vi phạm được xử lý phân tầng với hành vi nhẹ, áp dụng giáo dục, tư vấn tâm lý, hòa giải; hành vi nghiêm trọng phải bồi thường dân sự hoặc bị truy cứu hình sự.
Giáo viên, cán bộ quản lý, nhà trường chịu trách nhiệm nếu bao che, chậm báo cáo hoặc xử lý sai quy trình.
Phụ huynh dung túng, kích động hoặc phát tán thông tin xúc phạm danh dự người khác cũng phải chịu chế tài hành chính hoặc dân sự.
Về chế tài, luật nên thiết lập hệ thống đa tầng: Giáo dục và tư vấn áp dụng cho vi phạm nhẹ, giúp học sinh nhận thức hành vi, kiểm soát cảm xúc và ngăn ngừa tái phạm. Xử lý hành chính đối với hành vi xâm phạm danh dự, sức khỏe nhưng chưa đến mức hình sự; có thể phạt tiền, cảnh cáo, buộc xin lỗi hoặc bồi thường. Xử lý hình sự với hành vi cấu thành tội phạm như cố ý gây thương tích, làm nhục người khác, đe dọa giết người…
Ngoài ra, mọi vụ việc bạo lực học đường phải được nhà trường báo cáo kịp thời cho cơ quan quản lý giáo dục và bảo vệ trẻ em; nạn nhân và gia đình có quyền được biết tiến độ xử lý.
Khi cơ chế trách nhiệm, chế tài và giám sát được thiết kế minh bạch, thống nhất, đạo luật không chỉ có tác dụng răn đe mà còn tạo dựng môi trường học đường an toàn, nhân văn và kỷ cương, nơi mọi hành vi bạo lực đều được nhận diện và xử lý đúng mức.
+Thực tế cho thấy, khi xảy ra bạo lực học đường, nạn nhân thường không được bảo vệ đúng mức, còn người gây bạo lực có khi lại bị dư luận “xét xử” thay vì pháp luật. Dưới góc độ một luật sư, ông cho rằng luật mới cần đặt trọng tâm vào bảo vệ, phục hồi tâm lý và quyền học tập của trẻ em như thế nào?
– Nhiều nạn nhân bạo lực học đường chịu tổn thương kép vừa bị xâm hại thể chất, tinh thần, vừa bị kỳ thị, xa lánh, thậm chí phán xét trên mạng xã hội. Trong khi đó, học sinh gây bạo lực, đặc biệt là người chưa thành niên, lại dễ trở thành nạn nhân của dư luận. Thực tế này cho thấy pháp luật hiện nay chưa bảo vệ toàn diện cả hai nhóm.
Nếu xây dựng Luật Phòng, chống bạo lực học đường, trọng tâm cần đặt vào bảo vệ nạn nhân và phục hồi tâm lý, quyền học tập của trẻ.
Thứ nhất, thiết lập cơ chế bảo vệ và hỗ trợ khẩn cấp, bảo đảm nạn nhân được tư vấn, chăm sóc, giữ bí mật thông tin và học tập trong môi trường an toàn.
Nhà trường không chỉ là nơi học mà còn là không gian để trưởng thành và hạnh phúc.
Thứ hai, tăng cường phục hồi tâm lý và tái hòa nhập cho cả nạn nhân và người gây bạo lực thông qua tư vấn, trị liệu và giáo dục hành vi.
Thứ ba, bảo đảm quyền học tập, không kỳ thị và cơ hội phát triển bình đẳng cho mọi học sinh.
Luật cần hướng đến “phục hồi hơn là trừng phạt”, xây dựng môi trường học đường an toàn, nhân văn, nơi mọi học sinh đều được bảo vệ và có cơ hội sửa sai, trưởng thành.
+ Nếu được góp ý xây dựng Luật Phòng, chống bạo lực học đường, ông sẽ đề xuất điểm đột phá nào để đạo luật này không chỉ là công cụ xử lý vi phạm, mà còn là “lá chắn pháp lý” giúp môi trường giáo dục trở nên an toàn, nhân văn và tôn trọng pháp quyền thực sự?
– Điểm đột phá của Luật Phòng, chống bạo lực học đường không nằm ở việc tăng nặng hình phạt, mà ở xây dựng cơ chế pháp lý toàn diện, lấy phòng ngừa và giáo dục làm trọng tâm. Đạo luật này cần trở thành “lá chắn pháp lý” giúp trường học thực sự an toàn, nhân văn và thấm đẫm tinh thần pháp quyền.
Trước hết, cần chuyển từ “xử lý hậu quả” sang “phòng ngừa sớm”. Luật nên quy định rõ trách nhiệm của nhà trường trong việc xây dựng văn hóa ứng xử, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn và phòng ngừa bạo lực ngay từ cấp tiểu học. Đồng thời, tích hợp các chương trình giáo dục kỹ năng sống, quản lý cảm xúc và an toàn mạng vào chương trình học chính khóa.
Thứ hai, cần thiết lập cơ chế giám sát và phản ứng nhanh. Mỗi trường nên có tổ công tác chuyên trách, độc lập, chịu trách nhiệm tiếp nhận, bảo mật và xử lý phản ánh về bạo lực học đường, đảm bảo mọi vụ việc được phát hiện sớm và xử lý minh bạch.
Thứ ba, bảo vệ và phục hồi tâm lý cho học sinh phải là nguyên tắc trung tâm. Luật cần quy định rõ quyền của nạn nhân và yêu cầu phối hợp giữa nhà trường, chính quyền, chuyên gia tâm lý để hỗ trợ, tái hòa nhập cho cả nạn nhân lẫn người gây bạo lực – hướng đến phục hồi thay vì chỉ trừng phạt.
Cuối cùng, luật cần cơ chế phối hợp đa ngành giữa giáo dục, công an, y tế, tổ chức xã hội và phụ huynh, bảo đảm trách nhiệm rõ ràng và giám sát chặt chẽ. Một đạo luật như vậy sẽ không chỉ xử lý vi phạm mà còn nuôi dưỡng cái đúng, bảo vệ nhân phẩm và tương lai của thế hệ trẻ.
Cùng quan điểm, PGS.TS Trần Thành Nam ( Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh: Đã đến lúc Việt Nam cần một hành lang pháp lý cụ thể, quy định trách nhiệm pháp lý rõ ràng của hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm, phụ huynh và chính quyền địa phương khi để xảy ra bạo lực học đường. Chỉ khi có sự ràng buộc này, mọi mắt xích trong hệ thống giáo dục mới vận hành đồng bộ, thay vì “đổ lỗi vòng quanh” như hiện nay.
Mỗi ánh mắt, mỗi nụ cười là minh chứng cho một ngôi trường không bạo lực.
TS Nguyễn Tùng Lâm, Phó Chủ tịch Hội Tâm lý học Việt Nam, người sáng lập Trường THPT Đinh Tiên Hoàng cho rằng, về mặt pháp luật, việc bàn thảo một đạo luật để ngăn chặn bạo lực học đường là điều đáng hoan nghênh.
