Trong thời đại kỹ thuật số, quảng cáo không chỉ dừng lại ở các phương tiện truyền thống mà còn lan rộng mạnh mẽ trên mạng xã hội, nơi người nổi tiếng, KOLs và influencer đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp cận công chúng. Tuy nhiên, bên cạnh những nội dung quảng bá hữu ích, không ít trường hợp nghệ sĩ quảng cáo sản phẩm sai sự thật, gây ảnh hưởng tiêu cực đến người tiêu dùng. Để kiểm soát tình trạng này, pháp luật đã có những quy định cụ thể, đồng thời các cơ quan chức năng cũng đang nỗ lực siết chặt quản lý, đặc biệt với các đề xuất sửa đổi Luật Quảng cáo sắp tới. Trong cuộc trao đổi với Báo Công Thương, Luật sư Nguyễn Thanh Hà đã phân tích thực trạng, nguyên nhân và các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động quảng cáo của người nổi tiếng.
Thưa ông, tình trạng nghệ sĩ, người nổi tiếng quảng cáo lố, sai sự thật vẫn chưa hết nhức nhối. Ông chia sẻ gì về thực trạng này?
Trả lời: Tình trạng nghệ sĩ, người nổi tiếng quảng cáo sai sự thật, thổi phồng công dụng sản phẩm không phải là vấn đề mới, nhưng vẫn tiếp tục diễn ra và gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho người tiêu dùng. Theo quy định của pháp luật hiện hành, cụ thể là Luật Quảng cáo 2012 và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023, việc quảng cáo sai sự thật, gây nhầm lẫn về chất lượng, công dụng sản phẩm đều bị nghiêm cấm. Người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Ngoài ra, Nghị định 38/2021/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, quảng cáo cũng quy định rõ mức xử phạt đối với hành vi quảng cáo sai sự thật, với mức phạt lên đến hàng trăm triệu đồng. Đối với người nổi tiếng, mức độ ảnh hưởng của họ rất lớn, do đó trách nhiệm đối với nội dung quảng bá cũng cao hơn. Nếu họ tiếp tay cho hành vi gian dối, gây thiệt hại cho người tiêu dùng, họ có thể bị kiện ra tòa, buộc bồi thường thiệt hại và đối mặt với những rủi ro pháp lý nghiêm trọng.
Hiện nay, cơ quan chức năng đã có những biện pháp mạnh tay hơn, chẳng hạn như xử phạt hàng loạt nghệ sĩ quảng cáo sai sự thật trong lĩnh vực thực phẩm chức năng và dược phẩm. Tuy nhiên, để giải quyết triệt để vấn đề này, cần có thêm các chế tài nghiêm khắc hơn, tăng cường kiểm soát nội dung quảng cáo, đồng thời nâng cao nhận thức của cả người làm quảng cáo lẫn người tiêu dùng.
Việc quảng cáo sai sự thật khó “dẹp loạn” có phải vì chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe?
Trả lời: Tình trạng quảng cáo sai sự thật tràn lan và khó kiểm soát hiện nay xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó chế tài xử phạt chưa đủ mạnh để răn đe là một yếu tố then chốt. Hiện nay, mức xử phạt vi phạm trong lĩnh vực quảng cáo theo Nghị định 38/2021/NĐ-CP có thể lên tới 100 triệu đồng đối với tổ chức, tuy nhiên, so với lợi nhuận khổng lồ từ quảng cáo sai sự thật, mức phạt này vẫn chưa đủ mạnh để ngăn chặn vi phạm.
Bên cạnh đó, việc thực thi pháp luật còn gặp nhiều khó khăn do quảng cáo sai sự thật xuất hiện dưới nhiều hình thức tinh vi, đặc biệt là trên nền tảng số và mạng xã hội. Các tổ chức, cá nhân vi phạm thường thay đổi tên miền, tài khoản hoặc sử dụng người nổi tiếng để quảng bá sản phẩm, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong việc xử lý triệt để.
Để khắc phục tình trạng này, ngoài việc nâng cao mức xử phạt, cần có biện pháp quản lý chặt chẽ hơn như yêu cầu nền tảng số tăng cường kiểm duyệt nội dung quảng cáo, áp dụng chế tài xử phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động kinh doanh, thu hồi giấy phép đối với các doanh nghiệp vi phạm nhiều lần. Đồng thời, người tiêu dùng cũng cần nâng cao nhận thức, không dễ dàng tin vào những quảng cáo sai lệch, từ đó góp phần hạn chế tình trạng này.
Lên tiếng về “cần bổ sung các quy định pháp luật, chặt chẽ hơn nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động quảng cáo trên mạng xã hội…”, Bộ VHTT&DL mới đây cũng đã cho biết, tại dự thảo Luật Quảng cáo dự kiến sẽ được Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 9 vào tháng 5/2025 sẽ tăng biện pháp quản lý nhà nước đối với quy định hoạt động quảng cáo trên môi trường mạng và dịch vụ quảng cáo xuyên biên giới. Ông đánh giá gì về sửa đổi này, theo ông sẽ tác động như thế nào đến việc ngăn chặn nghệ sĩ quảng cáo sai sự thật?
Trả lời: Việc bổ sung và hoàn thiện các quy định pháp luật để siết chặt quản lý hoạt động quảng cáo trên mạng xã hội là điều cần thiết trong bối cảnh nền kinh tế số đang phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt là khi quảng cáo trực tuyến và xuyên biên giới ngày càng phổ biến. Đây là xu hướng tất yếu để đảm bảo môi trường quảng cáo minh bạch, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng như nâng cao trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức tham gia quảng cáo.
Theo dự thảo Luật Quảng cáo sửa đổi, các biện pháp tăng cường quản lý đối với quảng cáo trên môi trường mạng và dịch vụ quảng cáo xuyên biên giới có thể bao gồm việc kiểm soát nội dung quảng cáo chặt chẽ hơn, yêu cầu nền tảng cung cấp dịch vụ quảng cáo phải có cơ chế kiểm duyệt, cũng như nâng cao trách nhiệm của người quảng cáo, bao gồm cả nghệ sĩ, KOLs và influencer.
Về tác động của các sửa đổi này đối với việc ngăn chặn nghệ sĩ quảng cáo sai sự thật, tôi cho rằng có ba điểm quan trọng:
Thứ nhất, tăng cường trách nhiệm cá nhân của nghệ sĩ trong quảng cáo. Việc quy định rõ ràng và chặt chẽ hơn về trách nhiệm pháp lý của người thực hiện quảng cáo sẽ giúp giảm tình trạng nghệ sĩ vô tư quảng cáo mà không kiểm chứng tính xác thực của sản phẩm, dịch vụ. Nếu có chế tài đủ mạnh, nghệ sĩ sẽ buộc phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi hợp tác quảng cáo, tránh vi phạm pháp luật.
Thứ hai, siết chặt cơ chế xử phạt. Các chế tài xử lý vi phạm có thể được bổ sung theo hướng tăng nặng, bao gồm phạt tiền cao hơn, yêu cầu cải chính công khai, tạm dừng hoạt động quảng cáo, thậm chí cấm quảng cáo đối với cá nhân vi phạm nhiều lần. Điều này sẽ giúp răn đe và hạn chế hành vi quảng cáo sai sự thật.
Thứ ba, kiểm soát nội dung quảng cáo trên các nền tảng mạng xã hội. Một trong những thách thức lớn hiện nay là việc kiểm soát quảng cáo trên mạng xã hội, đặc biệt là các nền tảng xuyên biên giới như Facebook, YouTube, TikTok. Nếu có quy định yêu cầu các nền tảng này phối hợp với cơ quan quản lý để rà soát, ngăn chặn quảng cáo sai phạm ngay từ đầu, thì hiệu quả quản lý sẽ được nâng cao đáng kể.
Tóm lại, việc sửa đổi Luật Quảng cáo theo hướng quản lý chặt chẽ hơn là bước đi cần thiết và hợp lý trong bối cảnh hiện nay. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả thực thi, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, nền tảng quảng cáo và cả những người tham gia hoạt động quảng cáo, trong đó nghệ sĩ đóng vai trò quan trọng trong việc quảng bá sản phẩm có trách nhiệm và đạo đức.
Ông có thể nêu một số giải pháp khác từ góc độ pháp lý để siết chặt vòng kim cô hơn đơn với tình trạng này?
Trả lời: Để siết chặt hơn việc quản lý người nổi tiếng quảng cáo sai sự thật, tôi xin đề xuất một số giải pháp pháp lý sau:
Thứ nhất, quy định về tính minh bạch trong hợp đồng quảng cáo: Cần yêu cầu các hợp đồng quảng cáo giữa người nổi tiếng và doanh nghiệp phải thể hiện rõ ràng các điều khoản liên quan đến trách nhiệm pháp lý khi quảng cáo sai sự thật. Điều này sẽ giúp giảm thiểu tranh chấp và tăng cường trách nhiệm của người nổi tiếng.
Thứ hai, công khai thông tin vi phạm: Yêu cầu công khai danh tính của những người nổi tiếng và doanh nghiệp vi phạm quy định quảng cáo sai sự thật. Biện pháp này không chỉ nâng cao tính minh bạch mà còn tạo áp lực để các cá nhân, tổ chức tuân thủ quy định pháp lý.
Thứ ba, xử lý hình sự trong trường hợp nghiêm trọng: Đối với các trường hợp quảng cáo sai sự thật gây hậu quả nghiêm trọng, cần xem xét áp dụng trách nhiệm hình sự đối với người nổi tiếng và doanh nghiệp liên quan.
Thứ tư, thiết lập cơ chế báo cáo từ cộng đồng: Khuyến khích người tiêu dùng tham gia phát hiện và báo cáo các quảng cáo sai phạm, từ đó tạo ra một mạng lưới giám sát hiệu quả.
