sblawNgày 8/4 vừa qua, Bộ Công Thương đã chính thức công bố Bộ chỉ số tận dụng các hiệp định thương mại tự do – FTA Index. Đây là một công cụ định lượng và hệ thống được xây dựng dựa trên khảo sát thực tế từ doanh nghiệp tại 63 tỉnh, thành phố trên cả nước. Bộ chỉ số FTA Index cũng sẽ được triển khai định kỳ hàng năm nhằm kịp thời nhận diện những điểm nghẽn trong quá trình thực thi các cam kết FTA tại địa phương và đề xuất các giải pháp cải thiện cụ thể, phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành chính sách xuất nhập khẩu của các cấp chính quyền một cách sát thực, hiệu quả. Nhằm tìm hiểu rõ hơn về vai trò, ý nghĩa và tiềm năng vận hành của FTA Index, Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLaw.
1. Luật sư đánh giá thế nào về việc Bộ Công Thương công bố FTA Index trong bối cảnh Việt Nam tham gia ngày càng nhiều FTA thế hệ mới?
Luật sư trả lời:
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế toàn cầu, tôi đánh giá Bộ chỉ số các hiệp định thương mại tự do – FTA Index là một bước đi chiến lược, đúng thời điểm và có giá trị thực tiễn cao trong bối cảnh Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu thông qua các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (CPTPP, EVFTA, RCEP,…)
Về cơ bản, FTA Index sẽ là một công cụ hữu ích bởi:
Thứ nhất, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong thực thi FTA
FTA Index là một công cụ định lượng hóa năng lượng và mức độ tận dụng FTA tại từng địa phương, từng ngành, từ đó phản ánh trung thực khoảng cách giữa cam kết pháp lý cấp Trung ương và khả năng thực thi tại cơ sở. Điều này giúp tránh tình trạng “ký nhiều, hưởng ít” – tức là Việt Nam ký FTA nhưng doanh nghiệp không tận hưởng được vì vướng thể chế hoặc thiếu hỗ trợ thực chất từ chính quyền địa phương.
Thứ hai, làm rõ vai trò của địa phương trong thực thi cam kết FTA
Việc ký kết và thực thi các cam kết quốc tế trong FTAS không chỉ là câu chuyện của Trung ương hay các bộ ngành, mà địa phương, nơi các doanh nghiệp vận hành thực tế – cũng quyết định hiệu quả của việc thực thi các cam kết. Do đó, đặt ra sự bức thiết trong việc đặt ra một bộ chỉ số đo lường hiệu quả thực thi cam kết ở cấp địa phương giúp định danh rõ trách nhiệm và thúc đẩy cạnh tranh chính sách giữa các tỉnh thành trong việc hỗ trợ doanh nghiệp xuất nhập khẩu cả về hàng hóa lẫn dịch vụ.
Thứ ba, công cụ chính sách giúp đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu
Bên cạnh các báo cáo định kỳ hoặc bảng tổng hợp, FTA Index sẽ là một hệ thống dữ liệu định kỳ, từ đó Bộ Công thương và các cơ quan liên quan có thể đưa ra các chính sách điều chỉnh linh hoạt và kịp thời, như cải cách thủ tục hành chính, cải thiện năng lực phòng vệ thương mại,…Ngoài ra, FTA Index giúp xác định những “điểm nghẽn thể chế” – tức là những quy định, quy trình chưa phù hợp hoặc chưa kịp thời điều chỉnh để tương thích với cam kết FTA. Đây là điều rất quan trọng vì nếu pháp luật trong nước chưa đồng bộ với các cam kết quốc tế thì doanh nghiệp rất khó có thể tận dụng ưu đãi, từ đó làm giảm hiệu quả thực chất của hội nhập.
Tóm lại, việc công bố FTA Index là một bước đi chuyên nghiệp, bài bản à có chiều sâu thể chế. Tuy nhiên, hiệu quả lâu dài phụ thuộc vào hai yếu tố then chốt: (i) tính nghiêm túc trong thu thập và công bố dữ liệu và (ii) cam kết cải thiện thực chất từ các địa hương trên cơ sở kết quả đánh giá. Nếu đáp ứng được đồng thời hai điều kiện trên, FTA Index sẽ không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà còn là đòn bẩy pháp lý, chính sách để đưa nền kinh tế Việt Nam mở cửa, toàn cầu hóa nền kinh tế trên nhiều khía cạnh một cách hệ thống, bài bản và bền vững.
Hình ảnh tại buổi lễ công bố FTA Index do Bộ Công thương phối hợp với
Văn phòng Chính phủ tổ chức
2. FTA Index sẽ mang lại giá trị gì thiết thực cho doanh nghiệp trong việc lựa chọn địa phương đầu tư, tận dụng lợi thế hội nhập?
Luật sư trả lời:
FTA Index là một công cụ có giá trị thực tiễn rất lớn đối với cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là trong việc đưa ra các quyết định đầu tư và chiến lược khai thác lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam ký kết.
Thứ nhất, FTA Index phản ánh năng lực thực tế của chính quyền địa phương trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng ưu đãi tù GTA – từ thủ tục hành chính, hướng dẫn các quy tắc xuất xứ đền các hỗ trợ pháp lý về phòng vệ thương mại. Những thông tin này giúp doanh nghiệp chọn được “vùng thuận lợi” để đặt cơ sở sản xuất, trán những nơi có thủ tục rườm rà, thiếu hỗ trợ chuyên môn.
Thứ hai, địa phương có FTA Index cao thường đi liền với hạ tầng thương mại tốt, nguồn nhân lực được đào tạo bài bản và có các đầu mối hỗ trợ doanh nghiệp hiệu quả. Đây thường là những yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp giảm chi phí tuân thủ, nâng cao khả năng tiếp cận thị trường quốc tế, nhất là trong bối cảnh các FTAs thế hệ mới yêu cầu rất cao về tiêu chuẩn và xuất xứ hàng hóa.
Quan trọng hơn, FTA Index tạo ra áp lực cạnh tranh lành mạnh giữa các địa phương trong cải thiện môi trường đầu tư- điều mà trước đây còn khá hình thức hoặc thiếu tiêu chí đo lường cụ thể. Khi doanh nghiệp sử dụng FTA Index như một chỉ báo để lựa chọn điểm đến thì chính quyền địa phương sẽ buộc phải thay đổi để thu hút và giữ chân nhà đầu tư.
Tóm lại, FTA Index nếu được công bố định kỳ, khách quan và minh bạch, sẽ là một công cụ mang tính chiến lược đối với doanh nghiệp – giúp họ đưa ra quyết định đầu tư có cơ sở, khai thác tối đa ưu đãi từ hội nhập, và giảm thiểu rủi ro pháp lý trong quá trình hoạt động xuất nhập khẩu.
3. Theo Luật sư, để FTA Index không chỉ là con số thống kê mà trở thành công cụ điều hành hiệu quả, cần những điều kiện gì từ cơ quan quản lý và địa phương?
Luật sư trả lời:
Để FTA Index phát huy đúng vai trò là công cụ điều hành chính sách chứ không dừng lại ở mức thống kê hình thức, thiết nghĩ, cần hội đủ ba nhóm điều kiện cốt lõi từ cả cơ quan quản lý trung ương lẫn chính quyền địa phương.
Thứ nhất, đảm bảo tính độc lập, khách quan và minh bạch của dữ liệu.
FTA Index chỉ có giá trị nếu phản ánh trung thực thực trạng triển khai FTA tại địa phương. Do đó, Bộ Công Thương và các đơn vị khảo sát cần xây dựng bộ chỉ tiêu rõ ràng, có phương pháp luận khoa học, và tránh tình trạng “báo cáo thành tích”. Cơ chế giám sát độc lập, thậm chí có thể phối hợp với các hiệp hội doanh nghiệp và tổ chức quốc tế, sẽ giúp gia tăng độ tin cậy của chỉ số.
Thứ hai, gắn FTA Index với công tác chỉ đạo, phân cấp và đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ tại địa phương.
Chỉ số này cần được tích hợp vào hệ thống đánh giá hiệu quả quản trị và điều hành kinh tế ở cấp tỉnh, tương tự như chỉ số PCI hay PAR Index hiện nay. Có như vậy, chính quyền địa phương mới coi trọng và đầu tư nghiêm túc vào công tác thực thi FTA, thay vì chỉ xem đó là nhiệm vụ “trung ương giao”. Đồng thời, các tỉnh, thành cần có cơ chế nội bộ để phân công rõ trách nhiệm cho từng sở, ban, ngành liên quan như Công Thương, Hải quan, Kế hoạch – Đầu tư, v.v.
Thứ ba, có cơ chế phản hồi và cải thiện chính sách dựa trên kết quả FTA Index.
Điều quan trọng là sau mỗi kỳ công bố, phải có hành động cụ thể – ví dụ: ban hành văn bản chấn chỉnh, tổ chức đối thoại công – tư tại các địa phương có điểm số thấp, hoặc xây dựng kế hoạch cải thiện thể chế cho từng nhóm tiêu chí. Bộ Công Thương cũng cần chủ động đề xuất sửa đổi các quy định pháp luật không còn phù hợp, để gỡ vướng cho địa phương và doanh nghiệp trong quá trình tận dụng FTA.
Tóm lại, FTA Index chỉ thực sự trở thành công cụ điều hành chính sách hiệu quả nếu nó được vận hành trên nền tảng dữ liệu trung thực, có cơ chế liên kết trách nhiệm quản lý nhà nước rõ ràng, và đặc biệt là phải dẫn đến thay đổi cụ thể về thể chế và hành động tại địa phương – chứ không chỉ dừng ở việc công bố báo cáo hàng năm.
4. Vai trò của doanh nghiệp trong việc phản hồi, cập nhật dữ liệu và đồng hành với cơ quan chức năng trong việc vận hành FTA Index nên được đặt ra như thế nào?
Luật sư trả lời:
FTA Index không chỉ là một công cụ thống kê đơn thuần mà còn là một “tấm bản đồ” giúp doanh nghiệp định hướng chiến lược kinh doanh quốc tế và tối ưu hóa lợi ích từ các FTA mà Việt Nam đã ký kết. Tuy nhiên, để tấm bản đồ này thực sự phát huy hiệu quả, sự tham gia chủ động và trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp là yếu tố then chốt.
Thứ nhất, vai trò của doanh nghiệp trong việc phản hồi và cập nhật dữ liệu
Doanh nghiệp chính là những chủ thể trực tiếp tham gia vào hoạt động xuất nhập khẩu và chịu sự tác động sâu sắc từ các cam kết trong FTA. Do đó, những phản hồi và dữ liệu mà doanh nghiệp cung cấp chính là nguồn thông tin sống động, chân thực nhất để cơ quan chức năng có thể đánh giá chính xác mức độ tận dụng FTA trên thực tế. Điều này bao gồm việc cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác về tình hình hoạt động, những khó khăn, vướng mắc, cũng như những lợi ích đã gặt hái được. Việc tham gia tích cực vào các cuộc khảo sát định kỳ do Bộ Công Thương tổ chức cũng vô cùng quan trọng, bởi đây là cơ hội để doanh nghiệp bày tỏ tiếng nói và đóng góp vào quá trình xây dựng chính sách. Cuối cùng, doanh nghiệp cần chủ động theo dõi các thông báo, hướng dẫn liên quan đến FTA Index và các thay đổi trong chính sách thương mại để có những phản hồi kịp thời và phù hợp.
Thứ hai, vai trò của doanh nghiệp trong việc đồng hành với cơ quan chức năng
Việc vận hành hiệu quả FTA Index không chỉ là trách nhiệm của riêng cơ quan nhà nước mà còn đòi hỏi sự đồng hành, phối hợp chặt chẽ từ phía cộng đồng doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần đóng vai trò là đối tác tin cậy, xây dựng mối quan hệ hợp tác cởi mở và chia sẻ thông tin minh bạch. Việc tích cực tham gia vào quá trình tham vấn chính sách, đóng góp ý kiến và đề xuất giải pháp trong các buổi hội thảo liên quan đến FTA và FTA Index là rất cần thiết. Các hiệp hội ngành nghề và doanh nghiệp lớn có vai trò quan trọng trong việc phổ biến thông tin về FTA Index đến các doanh nghiệp thành viên, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Cuối cùng, khi FTA Index chỉ ra những điểm nghẽn trong quá trình thực thi FTA, doanh nghiệp cần chủ động phối hợp với cơ quan chức năng để tìm ra nguyên nhân và đề xuất các giải pháp tháo gỡ hiệu quả.
Tóm lại, doanh nghiệp không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là một mắt xích quan trọng trong việc vận hành thành công FTA Index. Sự chủ động, trách nhiệm và tinh thần hợp tác của doanh nghiệp sẽ góp phần tạo nên một công cụ hữu ích, thiết thực, phục vụ hiệu quả cho công tác chỉ đạo, điều hành chính sách xuất nhập khẩu, đồng thời mang lại lợi ích thiết thực cho chính cộng đồng doanh nghiệp và sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam.
5. Luật sư có kiến nghị gì để Bộ Công Thương tiếp tục hoàn thiện FTA Index, giúp công cụ này phát huy tốt nhất vai trò dẫn dắt chính sách xuất nhập khẩu và cải thiện thực thi FTA tại địa phương?
Luật sư trả lời:
Thứ nhất, nâng cao tính toàn diện và chi tiết của bộ chỉ số. Điều này bao gồm việc bổ sung các chỉ số định tính thông qua phỏng vấn sâu, phân tích sâu theo ngành hàng và quy mô doanh nghiệp để làm rõ đặc thù và thách thức riêng, cũng như tích hợp các chỉ số về tác động xã hội và môi trường để đánh giá hiệu quả một cách toàn diện và bền vững hơn.
Thứ hai, tăng cường tính tương tác và khả năng tiếp cận của FTA Index. Việc xây dựng một nền tảng trực tuyến thân thiện, tổ chức các buổi đối thoại, hội thảo chuyên sâu và chia sẻ thông tin rộng rãi sẽ giúp FTA Index trở nên hữu ích và dễ dàng tiếp cận hơn cho cộng đồng doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách.
Thứ ba, nâng cao vai trò của FTA Index trong việc xây dựng và điều chỉnh chính sách. Cần sử dụng FTA Index như một công cụ đánh giá ex-post hiệu quả của các FTA, kết nối kết quả của nó với quy trình xây dựng chính sách và xây dựng các chương trình hỗ trợ целевой hơn dựa trên dữ liệu thu thập được.
Thứ tư, tăng cường phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương. Việc thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành và nâng cao năng lực cán bộ về phân tích dữ liệu FTA Index và xây dựng chính sách dựa trên bằng chứng là rất quan trọng để đảm bảo sự đồng bộ và hiệu quả trong quá trình triển khai.
Với những kiến nghị này, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục hoàn thiện FTA Index, biến công cụ này trở thành một “kim chỉ nam” hiệu quả, dẫn dắt chính sách xuất nhập khẩu của Việt Nam ngày càng phát triển và giúp các địa phương tận dụng tối đa cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do.
