Luật sư Nguyễn Thanh Hà là Chủ tịch Công ty Luật SBLAW. Ông đã có trên 15 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực pháp lý, đặc biệt trong tư vấn đầu tư, thương mại và giải quyết tranh chấp. Với tầm nhìn chiến lược, tư duy sắc bén và phong cách làm việc chuyên nghiệp, Luật sư Nguyễn Thanh Hà đã góp phần quan trọng đưa SBLAW trở thành một trong những hãng luật uy tín hàng đầu tại Việt Nam.
Không chỉ là người lãnh đạo bản lĩnh, ông còn được giới chuyên môn và khách hàng đánh giá cao bởi sự tận tâm, chính trực và tinh thần cống hiến hết mình cho nghề luật. Dưới sự dẫn dắt của ông, SBLAW không ngừng phát triển, khẳng định vị thế trong nước và vươn tầm quốc tế.
1. Thưa Luật sư, nhiều vụ việc bạo lực học đường gần đây không chỉ dừng ở mức mâu thuẫn giữa học sinh mà đã vượt ranh giới của đạo đức, thậm chí xâm phạm pháp luật hình sự. Dưới góc nhìn của ông, đã đến lúc cần một đạo luật riêng để bảo vệ học sinh và lập lại trật tự pháp lý trong môi trường giáo dục chưa?
Trả lời:
Trước hết, hiện nay Việt Nam đã có nhiều quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ học sinh và xử lý hành vi vi phạm trong môi trường giáo dục. Luật Giáo dục 2019, Bộ luật Dân sự 2015, Bộ luật Hình sự 2015, Luật Trẻ em 2016,… đều có những điều khoản điều chỉnh trách nhiệm của nhà trường, gia đình và cơ quan quản lý giáo dục, đồng thời xác định rõ trách nhiệm dân sự, hành chính, thậm chí là hình sự đối với hành vi xâm phạm tới sức khỏe, tính mạng của người khác nói chung và đối với hành vi bạo lực học đường nói riêng.
Tuy nhiên, có thể thấy những vụ việc bạo lực học đường nghiêm trọng gần đây cho thấy quy định hiện hành ở Việt Nam tuy đã có, nhưng chưa thực sự đồng bộ và chưa đủ sức răn đe, đặc biệt trong việc phòng ngừa và xử lý hành vi của người chưa thành niên. Vì vậy, việc nghiên cứu xây dựng một đạo luật riêng về phòng, chống bạo lực học đường là cần thiết để bảo vệ học sinh, đồng thời lập lại trật tự pháp lý trong môi trường giáo dục.
Nhiều quốc gia đã đi trước trong việc xây dựng khung pháp lý chuyên biệt để đối phó với vấn nạn này. Ví dụ, Hàn Quốc đã ban hành một đạo luật chống bạo lực học đường, tập trung vào ba mục tiêu: bảo vệ học sinh là nạn nhân, giáo dục và hướng dẫn học sinh là thủ phạm, và thúc đẩy hòa giải giữa các bên. Luật này cũng yêu cầu lập kế hoạch tổng thể bao gồm nghiên cứu, giáo dục, hỗ trợ tâm lý và hợp tác giữa các cơ quan quản lý và nhà trường. Thực tiễn cho thấy cách tiếp cận đồng bộ này giúp giảm đáng kể các vụ bạo lực trong trường học.
Để áp dụng mô hình này tại Việt Nam, đạo luật cần được thiết kế phù hợp với bối cảnh và văn hóa giáo dục của chúng ta. Cụ thể, luật nên quy định rõ quyền và nghĩa vụ của học sinh, giáo viên, gia đình và cơ quan quản lý, đồng thời thiết lập cơ chế xử lý minh bạch từ cảnh cáo, bồi thường dân sự đến truy cứu hình sự khi cần thiết. Theo tôi, việc xây dựng một đạo luật chuyên biệt về phòng chống bạo lực học đường có thể mang lại những lợi ích sau:
- Xác lập khung pháp lý đồng bộ: Một đạo luật riêng sẽ quy định rõ quyền và nghĩa vụ của học sinh, giáo viên, gia đình, nhà trường và các cơ quan quản lý, từ đó giúp việc xử lý hành vi bạo lực minh bạch, nhất quán.
- Chế tài rõ ràng, sát thực tiễn: Hiện nay, nhiều vụ việc chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự hoặc hành vi chưa đến mức truy cứu hình sự nhưng vẫn gây hậu quả nghiêm trọng; luật chuyên biệt có thể thiết lập cơ chế xử lý hành chính, giáo dục bắt buộc, tư vấn tâm lý… phù hợp với từng độ tuổi.
- Tăng cường phòng ngừa và giáo dục: Ngoài xử lý vi phạm, một đạo luật riêng có thể quy định các biện pháp giáo dục kỹ năng sống, giải quyết mâu thuẫn, và hỗ trợ tâm lý học sinh, tạo môi trường giáo dục lành mạnh.
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng việc ban hành một đạo luật mới chỉ là một phần giải pháp. Hiệu quả thực sự còn phụ thuộc vào tinh thần trách nhiệm của nhà trường, sự phối hợp của gia đình và năng lực giám sát của cơ quan quản lý. Nếu chỉ có luật mà thiếu triển khai thực chất, tình trạng bạo lực học đường khó lòng giảm bớt. Tóm lại, xây dựng một đạo luật riêng là cần thiết nhưng phải đi đôi với triển khai đồng bộ và thực chất để bảo vệ học sinh và lập lại trật tự pháp lý trong môi trường giáo dục.
2. Dù hệ thống pháp luật hiện hành có đề cập đến vấn đề này rải rác trong Luật Trẻ em, Bộ luật Hình sự, Luật Giáo dục, song dường như vẫn thiếu một hành lang thống nhất. Ông nhìn nhận “khoảng trống pháp lý” này đang tạo ra những bất cập gì trong việc phòng ngừa và xử lý các vụ bạo lực học đường?
Trả lời:
Dưới góc độ pháp lý, có thể thấy rằng mặc dù Việt Nam đã có nhiều quy định điều chỉnh liên quan đến bảo vệ trẻ em và đảm bảo an toàn học đường, song thực tế cho thấy việc áp dụng các quy định này vẫn còn nhiều lúng túng và thiếu hiệu quả. Nguyên nhân sâu xa xuất phát từ khoảng trống pháp lý — tức là sự thiếu vắng một hành lang thống nhất, rõ ràng và chuyên biệt để điều chỉnh vấn đề bạo lực học đường.
Khoảng trống này đang tạo ra nhiều bất cập trong công tác phòng ngừa và xử lý các vụ việc, cụ thể là:
Thứ nhất, thiếu sự thống nhất và đồng bộ trong hệ thống quy định pháp luật. Mặc dù các văn bản như Luật Trẻ em 2016, Luật Giáo dục 2019, Bộ luật Hình sự 2015, Bộ luật Dân sự 2015 đều có quy định liên quan đến quyền được bảo vệ của trẻ em và trách nhiệm của nhà trường, gia đình, nhưng các quy định này đang phân tán, thiếu cơ chế phối hợp và thực thi rõ ràng. Khi xảy ra vụ việc, các cơ quan, tổ chức thường lúng túng trong việc xác định thẩm quyền xử lý, dẫn đến tình trạng “đùn đẩy trách nhiệm” hoặc xử lý không thống nhất.
Thứ hai, chưa có cơ chế xử lý riêng phù hợp với đặc thù của môi trường giáo dục và độ tuổi học sinh. Pháp luật hình sự có thể xử lý hành vi nghiêm trọng, nhưng nhiều vụ bạo lực học đường xảy ra giữa người chưa thành niên là những đối tượng chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự nên việc áp dụng chế tài còn hạn chế. Trong khi đó, các biện pháp hành chính hoặc giáo dục hiện nay lại thiếu tính răn đe và không được tổ chức thực hiện hiệu quả, khiến người vi phạm không nhận thức đầy đủ về hậu quả hành vi.
Thứ ba, thiếu cơ chế phòng ngừa và hỗ trợ nạn nhân một cách bài bản. Các quy định hiện hành chủ yếu tập trung vào xử lý hậu quả mà chưa chú trọng đến công tác phòng ngừa như tư vấn tâm lý, giáo dục kỹ năng sống, hòa giải trong trường học, hay hỗ trợ tái hòa nhập cho nạn nhân và người gây bạo lực. Điều này khiến cho môi trường học đường vẫn tiềm ẩn nguy cơ tái diễn các vụ việc tương tự.
Thứ tư, thiếu hệ thống giám sát và trách nhiệm giải trình rõ ràng. Hiện chưa có cơ quan hoặc đầu mối chuyên trách chịu trách nhiệm thống kê, theo dõi và xử lý các vụ bạo lực học đường trên phạm vi toàn quốc. Hậu quả là nhiều vụ việc bị “chìm xuồng” hoặc xử lý nội bộ, không được ghi nhận và rút kinh nghiệm.
Có thể thấy rằng khoảng trống pháp lý hiện nay nằm ở thiếu một hành lang pháp lý thống nhất, có tính thực thi cao và phù hợp với đặc thù lứa tuổi học sinh. Điều này không chỉ gây khó khăn cho công tác phòng ngừa và xử lý bạo lực học đường, mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của xã hội vào khả năng bảo vệ trẻ em trong môi trường giáo dục. Việc ban hành một đạo luật riêng sẽ giúp khắc phục những hạn chế này, tạo cơ sở pháp lý đồng bộ và hiệu quả hơn trong bảo vệ học sinh.
3. Nhiều trường hợp học sinh đánh bạn, quay clip tung lên mạng, phụ huynh hoặc giáo viên can thiệp sai cách khiến sự việc thêm nghiêm trọng. Nếu có luật riêng, theo ông, cần thiết kế cơ chế trách nhiệm và chế tài ra sao để mỗi hành vi đều được xác định rõ ràng, không còn “vùng xám” về xử lý?
Trả lời:
Thực tế cho thấy, nhiều vụ bạo lực học đường trong thời gian qua không chỉ dừng lại ở hành vi giữa các học sinh mà còn bị đẩy đi xa hơn khi phụ huynh hoặc giáo viên can thiệp sai cách. Không ít trường hợp, clip học sinh đánh nhau bị quay lại, tung lên mạng xã hội, gây tổn thương nghiêm trọng về tinh thần cho nạn nhân và làm xói mòn niềm tin vào môi trường giáo dục. Có vụ việc, giáo viên hoặc nhà trường xử lý nội bộ, né tránh trách nhiệm hoặc phát ngôn không phù hợp, khiến dư luận phẫn nộ và sự việc trở nên phức tạp hơn. Điều đó cho thấy, nếu chỉ dựa vào các quy định rải rác trong hệ thống pháp luật hiện hành thì rất khó để xử lý triệt để.
Do đó, nếu có một đạo luật riêng về phòng, chống bạo lực học đường thì điều quan trọng nhất là phải thiết kế cơ chế trách nhiệm và chế tài một cách rõ ràng, cụ thể và có tính khả thi cao. Mỗi hành vi, mỗi chủ thể liên quan từ học sinh, giáo viên, nhà trường cho tới phụ huynh đều phải được xác định rõ phạm vi nghĩa vụ và hậu quả pháp lý tương ứng, tránh tình trạng “vùng xám” trong xử lý.
Trước tiên luật cần phân định rõ trách nhiệm của từng chủ thể. Học sinh có hành vi bạo lực phải được xử lý theo hướng phân tầng: nếu vi phạm lần đầu hoặc ở mức độ nhẹ, có thể áp dụng các biện pháp giáo dục, tư vấn tâm lý, hoặc hòa giải bắt buộc; nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng thì có thể bị buộc bồi thường dân sự hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Giáo viên, cán bộ quản lý và nhà trường cũng phải chịu trách nhiệm nếu bao che, chậm báo cáo, hoặc xử lý sai quy trình. Bên cạnh đó, phụ huynh học sinh có hành vi dung túng, kích động hoặc phát tán thông tin, hình ảnh xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác cũng phải chịu chế tài hành chính hoặc dân sự tương ứng.
Về chế tài xử lý, đạo luật cần được thiết kế theo hướng thiết lập hệ thống chế tài đa tầng, bảo đảm tính phù hợp với mức độ vi phạm, độ tuổi, cũng như hậu quả của hành vi. Cụ thể:
Thứ nhất, là nhóm biện pháp giáo dục và tư vấn, áp dụng đối với các hành vi vi phạm ở mức độ nhẹ, chưa gây hậu quả nghiêm trọng. Các biện pháp này có thể bao gồm tư vấn tâm lý bắt buộc, giáo dục kỹ năng ứng xử, tham gia lớp học về giá trị sống và hòa giải giữa các bên. Mục đích nhằm giúp học sinh nhận thức đúng về hành vi sai phạm, phát triển kỹ năng kiểm soát cảm xúc và ngăn ngừa tái phạm.
Thứ hai, là nhóm biện pháp xử lý hành chính, áp dụng đối với các cá nhân hoặc tổ chức có hành vi vi phạm nghĩa vụ quản lý, giáo dục hoặc có hành vi xâm phạm danh dự, nhân phẩm, sức khỏe của người khác nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự. Biện pháp có thể bao gồm phạt tiền, cảnh cáo, buộc xin lỗi công khai, buộc tham gia chương trình cải tạo hành vi hoặc bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật dân sự.
Thứ ba, là nhóm biện pháp xử lý hình sự, được áp dụng khi hành vi có dấu hiệu cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự. Trong trường hợp này, cơ quan có thẩm quyền phải tiến hành thu thập hồ sơ, chứng cứ và khởi tố theo quy định, đặc biệt đối với các tội danh như: Đe dọa giết người (Điều 133), Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác (Điều 134), Làm nhục người khác (Điều 155),…
Ngoài ra, đạo luật cần thiết lập cơ chế giám sát, minh bạch trong xử lý. Mọi vụ việc bạo lực học đường phải được nhà trường báo cáo kịp thời cho cơ quan quản lý giáo dục và cơ quan bảo vệ trẻ em địa phương. Đồng thời, nạn nhân và gia đình có quyền được biết tiến độ và kết quả xử lý để đảm bảo quyền lợi hợp pháp.
Để tránh “vùng xám” pháp lý, mỗi hành vi cần được mô tả cụ thể và gắn liền với hậu quả pháp lý rõ ràng. Ví dụ, hành vi quay clip, phát tán hình ảnh nạn nhân là xâm phạm danh dự, nhân phẩm; hành vi bao che hoặc không báo cáo kịp thời là vi phạm nghĩa vụ quản lý. Khi cơ chế trách nhiệm và chế tài được thiết kế chặt chẽ, thống nhất, luật sẽ không chỉ có tác dụng răn đe mà còn giúp thiết lập một môi trường học đường an toàn, kỷ cương và nhân văn, nơi mọi hành vi bạo lực đều được nhận diện và xử lý đúng mức.
4. Thực tế cho thấy, khi xảy ra bạo lực học đường, nạn nhân thường không được bảo vệ đúng mức, còn người gây bạo lực có khi lại bị dư luận “xét xử” thay vì pháp luật. Dưới góc độ một luật sư, ông cho rằng luật mới cần đặt trọng tâm vào bảo vệ, phục hồi tâm lý và quyền học tập của trẻ em như thế nào?
Trả lời:
Thực tế cho thấy trong nhiều vụ bạo lực học đường, nạn nhân thường chịu tổn thương kép vừa bị xâm hại về thể chất và tinh thần, vừa phải đối mặt với sự kỳ thị, xa lánh từ bạn bè, cộng đồng, thậm chí bị phán xét trên mạng xã hội. Trong khi đó, người gây bạo lực đặc biệt là học sinh chưa thành niên thì đôi khi lại trở thành đối tượng bị dư luận “xét xử” quá mức, dẫn đến những tổn thương tâm lý khó lường. Điều này cho thấy hệ thống pháp lý hiện nay vẫn chưa có cơ chế bảo vệ toàn diện cho cả hai nhóm đối tượng trong các vụ việc bạo lực học đường.
Dưới góc độ pháp lý, nếu xây dựng một đạo luật riêng về phòng, chống bạo lực học đường, trọng tâm phải được đặt vào việc bảo vệ nạn nhân và phục hồi tâm lý, quyền học tập của trẻ em. Cụ thể, cần có ba nhóm giải pháp chính:
Thứ nhất, thiết lập cơ chế bảo vệ khẩn cấp và hỗ trợ kịp thời cho nạn nhân. Luật nên quy định rõ trách nhiệm của nhà trường và cơ quan quản lý giáo dục trong việc phát hiện, báo cáo và can thiệp ngay khi xảy ra vụ việc. Nạn nhân phải được tiếp cận ngay các dịch vụ hỗ trợ y tế, tư vấn tâm lý và bảo vệ bí mật thông tin cá nhân. Nhà trường có trách nhiệm sắp xếp lại môi trường học tập, tránh để nạn nhân tiếp xúc trực tiếp với người gây bạo lực, đồng thời tạo điều kiện để trẻ được tiếp tục học tập an toàn, không bị gián đoạn hoặc kỳ thị.
Thứ hai, tăng cường cơ chế phục hồi tâm lý và tái hòa nhập học đường. Việc phục hồi không chỉ dành cho nạn nhân mà còn phải áp dụng cho người gây bạo lực. Luật có thể quy định bắt buộc triển khai chương trình tư vấn, trị liệu tâm lý, giáo dục hành vi, giúp các em nhận thức rõ hậu quả hành vi và thay đổi nhận thức, hành vi theo hướng tích cực. Cách tiếp cận này vừa nhân văn, vừa mang tính phòng ngừa lâu dài.
Thứ ba, bảo đảm quyền học tập và sự phát triển toàn diện của trẻ em. Nạn nhân của bạo lực học đường cần được bảo vệ khỏi mọi hình thức kỳ thị, phân biệt đối xử; đồng thời được tạo điều kiện học tập, thi cử và tham gia các hoạt động bình thường trong môi trường an toàn. Đối với học sinh vi phạm, biện pháp giáo dục cần hướng đến mục tiêu giúp các em được tiếp tục học tập và tái hòa nhập, thay vì loại bỏ hoàn toàn khỏi hệ thống giáo dục
Tóm lại, luật mới nếu được ban hành cần đặt trọng tâm vào “phục hồi hơn là trừng phạt”, hướng đến việc bảo vệ, hỗ trợ và giáo dục cả nạn nhân lẫn người gây bạo lực, qua đó xây dựng một môi trường học đường an toàn, bao dung và nhân văn nơi mọi học sinh đều được tôn trọng, bảo vệ và có cơ hội sửa chữa, phát triển.
5. Nếu được góp ý xây dựng Luật Phòng, chống bạo lực học đường, ông sẽ đề xuất điểm đột phá nào để đạo luật này không chỉ là công cụ xử lý vi phạm, mà còn là “lá chắn pháp lý” giúp môi trường giáo dục trở nên an toàn, nhân văn và tôn trọng pháp quyền thực sự?
Trả lời:
Điểm đột phá cần đặt ra không chỉ nằm ở việc tăng cường chế tài xử lý vi phạm, mà quan trọng hơn là xây dựng một cơ chế pháp lý toàn diện, mang tính phòng ngừa, giáo dục và bảo vệ con người. Đạo luật này phải trở thành “lá chắn pháp lý” đúng nghĩa, giúp môi trường học đường trở nên an toàn, nhân văn và thấm đẫm tinh thần pháp quyền.
Trước hết, điểm đột phá đầu tiên cần nằm ở việc thay đổi cách tiếp cận từ “xử lý hậu quả” sang “phòng ngừa sớm”. Luật nên quy định rõ trách nhiệm của nhà trường trong việc xây dựng văn hóa ứng xử học đường, thiết lập bộ quy tắc đạo đức, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn và phòng ngừa bạo lực ngay từ cấp tiểu học. Song song đó, cần đưa các chương trình giáo dục kỹ năng sống, quản lý cảm xúc, và an toàn trên không gian mạng vào chương trình chính khóa, giúp học sinh nhận thức rõ hậu quả của hành vi bạo lực và biết cách bảo vệ bản thân.
Thứ hai, đạo luật nên thiết lập cơ chế giám sát và phản ứng nhanh trong xử lý các vụ việc. Mỗi cơ sở giáo dục cần có một tổ công tác chuyên trách về phòng, chống bạo lực học đường, hoạt động độc lập trong phạm vi trường học, có trách nhiệm tiếp nhận, bảo mật và xử lý thông tin phản ánh từ học sinh, phụ huynh, giáo viên. Cơ chế này giúp phát hiện sớm, can thiệp kịp thời, và hạn chế tối đa tình trạng các vụ việc bị bỏ qua, không được giải quyết triệt để hay xử lý nội bộ không minh bạch.
Thứ ba, cần coi bảo vệ và phục hồi tâm lý cho trẻ em là nguyên tắc trung tâm của đạo luật. Ngoài việc quy định rõ quyền của nạn nhân, luật nên yêu cầu nhà trường và chính quyền địa phương phối hợp với chuyên gia tâm lý, trung tâm hỗ trợ trẻ em để xây dựng quy trình hỗ trợ và tái hòa nhập học đường cho cả nạn nhân lẫn người gây bạo lực. Việc can thiệp không nên dừng ở mức xử phạt mà phải hướng đến phục hồi giúp các em được học tập, phát triển và sửa sai trong môi trường tích cực.
Cuối cùng, đạo luật này nên được thiết kế theo hướng liên thông và phối hợp đa ngành, có sự tham gia của các cơ quan giáo dục, công an, y tế, tổ chức xã hội và phụ huynh. Khi mỗi chủ thể đều có trách nhiệm rõ ràng, có cơ chế phối hợp và chịu sự giám sát chặt chẽ, pháp luật mới thực sự trở thành công cụ bảo vệ hiệu quả. Điểm đột phá của Luật Phòng, chống bạo lực học đường không nằm ở việc tăng nặng hình phạt, mà ở chỗ xây dựng một hành lang pháp lý toàn diện, lấy con người làm trung tâm nơi pháp luật không chỉ trừng phạt cái sai mà còn nuôi dưỡng cái đúng, bảo vệ sự an toàn, nhân phẩm và tương lai của thế hệ trẻ.
Tham khảo tư vấn: Tin pháp luật
