Em Nguyễn Lê – PV Báo VietNamNet xin phép gửi câu hỏi liên quan đến giấy phép xây dựng để xin ý kiến của anh cho bài báo ạ!
Câu hỏi như sau:
- Tại phiên họp Chính phủ chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 5 vừa qua, Thủ tướng Phạm Minh Chính chỉ đạo cương quyết cắt bỏ các thủ tục không cần thiết, trong đó có thủ tục cấp phép xây dựng. UBND xã phường chỉ đi kiểm tra xem người dân có xây đúng không. Vậy, Luật sư có ý kiến thế nào về chỉ đạo này của Thủ tướng?
Trả lời:
Tại phiên họp Chính phủ chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 5 vừa qua, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo cương quyết cắt bỏ các thủ tục hành chính không cần thiết, trong đó có thủ tục cấp phép xây dựng. Theo Thủ tướng, đất đai là tài sản của người dân, đã có quyền sử dụng hợp pháp thì người dân có quyền xây dựng; việc xây dựng cần tuân theo quy hoạch chi tiết đã được ban hành về chiều cao, mật độ, khoảng lùi… chứ không nhất thiết phải “xin” thêm một thủ tục cấp phép.
Từ góc độ pháp lý và thực tiễn, đây là một chủ trương đúng đắn, đáng được ủng hộ và sớm thể chế hóa.
Thứ nhất, thủ tục rườm rà, chi phí lớn, hiệu quả thấp
Theo quy định hiện hành tại Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi, bổ sung 2020), việc xin cấp phép xây dựng là bắt buộc đối với phần lớn công trình, bao gồm cả nhà ở riêng lẻ tại đô thị. Tuy nhiên, thực tế cho thấy thủ tục này đang trở thành một gánh nặng không cần thiết đối với người dân.
Mỗi bộ hồ sơ xin phép xây dựng thường mất khoảng một tháng để hoàn thành, đi kèm là chi phí trung bình hơn 10 triệu đồng cho bản vẽ thiết kế và nhiều khoản “chi phí không tên”. Không phải ai cũng đủ khả năng tự đi làm thủ tục, nên phần lớn phải thuê dịch vụ trung gian hoặc thậm chí nhờ đến “cò giấy phép” – một trong những nguyên nhân dẫn đến tiêu cực và nhũng nhiễu.
Đáng nói, nhiều bản vẽ thiết kế chỉ được lập để “đối phó” với quy định xin phép, nhưng khi thi công, người dân lại điều chỉnh theo nhu cầu thực tế. Những vi phạm phổ biến như bít lỗ thông tầng, xây dựng lấn khoảng lùi… diễn ra tràn lan, khiến cơ chế tiền kiểm hiện nay vừa hình thức, vừa không hiệu quả.
Thứ hai, quy trình quản lý sẽ chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm đây là xu hướng tất yếu
Việc bỏ thủ tục cấp phép xây dựng, đặc biệt đối với nhà ở riêng lẻ, là hoàn toàn khả thi nếu cơ chế quy hoạch được công khai minh bạch và cơ quan địa phương làm tốt vai trò hậu kiểm. Đây là xu hướng mà nhiều quốc gia đã áp dụng thành công, với nguyên tắc người dân được quyền xây dựng trong giới hạn pháp luật, còn cơ quan quản lý sẽ giám sát và xử phạt nếu có vi phạm.
Trong bối cảnh số lượng công trình xây dựng mỗi ngày lên tới hàng trăm tại các quận, huyện, việc duy trì cơ chế xin – cho không chỉ gây tốn kém nguồn lực mà còn không phù hợp với năng lực quản lý hiện nay. Việc chuyển sang hậu kiểm không có nghĩa là buông lỏng quản lý, mà là thay đổi cách quản lý theo hướng minh bạch, hiệu quả hơn.
- Thủ tục cấp phép xây dựng có dễ dàng bỏ không và để thực hiện được cần phải làm gì, thưa Luật sư?
Trả lời:
Trước hết để trả lời cho câu hỏi về việc giấy phép xây dựng có dễ dàng bỏ không thì hiện tại, thủ tục cấp phép xây dựng vẫn là yêu cầu bắt buộc đối với hầu hết các công trình xây dựng theo quy định của Luật Xây dựng hiện hành. Tuy nhiên, theo chỉ đạo mới của Thủ tướng, việc bãi bỏ thủ tục này đang được xem xét áp dụng cho một số trường hợp cụ thể. Theo đó những trường hợp có thể được miễn cấp phép xây dựng như:
+ Nằm trong khu vực đã có quy hoạch chi tiết 1/500: Để áp dụng được ngay việc này thì lý tưởng nhất là với các khu nhà ở trong dự án có quy hoạch chi tiết 1/500. Lý do là các dự án này đã có quy mô về số tầng, khoảng lùi, nhà mẫu… Tuy nhiên, khi thực hiện cần thông báo với địa phương để biết nhằm quản lý chặt chẽ. Đối với đất nhóm nhà ở hiện trạng, khi xây dựng cũng nên cho đăng ký với phường, xã để được hướng dẫn rõ ràng cách thực hiện.
+ Đã có quy chế quản lý kiến trúc đô thị: Các khu vực có quy chế này giúp đảm bảo việc xây dựng tuân thủ các tiêu chuẩn về kiến trúc và quy hoạch.
+ Đất ở hợp pháp: Người dân có quyền sử dụng đất hợp pháp và tuân thủ các quy định về xây dựng. Trong các trường hợp này, người dân có thể xây dựng mà không cần xin cấp phép, nhưng vẫn phải thông báo với chính quyền địa phương để được giám sát và kiểm tra việc tuân thủ quy hoạch.
Bên cạnh đó việc triển khai chủ trương này cũng tiềm ẩn không ít khó khăn và rủi ro nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt thể chế, tổ chức và con người.
Thứ nhất, là vướng mắc về quy hoạch chi tiết, đây là nền tảng để thay thế cơ chế cấp phép nhưng hiện chưa có đầy đủ tại nhiều địa phương, nhất là các khu dân cư hiện hữu. Việc miễn cấp phép trong điều kiện thiếu quy hoạch rõ ràng có thể dẫn đến xây dựng tự phát, sai lệch, gây tranh chấp và phá vỡ trật tự đô thị.
Thứ hai, là năng lực và trách nhiệm của chính quyền cấp cơ sở (phường, xã) còn là một câu hỏi lớn. Trong bối cảnh không còn cơ chế “chấp thuận trước” bằng giấy phép, vai trò hậu kiểm sẽ đặt nặng lên vai lực lượng thanh tra, cán bộ quản lý địa phương – những người vốn đã quá tải và trong một số trường hợp còn thiếu chuyên môn. Nếu thiếu cơ chế giám sát và chế tài nghiêm khắc, không loại trừ khả năng tiêu cực sẽ xuất hiện ở khâu hậu kiểm, thậm chí còn khó kiểm soát hơn do việc xử lý sau khi công trình đã xây dựng xong luôn phức tạp hơn so với ngăn chặn từ đầu.
Thứ ba, không có rào chắn từ giấy phép xây dựng thì nguy cơ phát sinh các vi phạm như xây vượt tầng, lấn chiếm chỉ giới, sai mật độ… sẽ gia tăng nếu thiếu biện pháp kỹ thuật số hóa và kiểm tra đồng bộ. Khi đó, hậu quả không chỉ là các sai phạm cá nhân mà có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thống hạ tầng, quy hoạch chung và quyền lợi cộng đồng.
Để thực hiện việc bãi bỏ hoặc đơn giản hóa thủ tục cấp phép xây dựng, cần có sự đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, với nhiều giải pháp pháp lý, kỹ thuật và tổ chức. Dưới đây là các nhóm giải pháp cụ thể và cần thiết:
Trước tiên, cần thực hiện việc bãi bỏ hoặc đơn giản hóa thủ tục cấp phép xây dựng một cách hiệu quả, trước tiên cần hoàn thiện cơ sở pháp lý. Cụ thể, Quốc hội và Chính phủ cần sửa đổi, bổ sung Luật Xây dựng và các nghị định, thông tư liên quan để quy định rõ những trường hợp được miễn giấy phép xây dựng, điều kiện miễn và trách nhiệm của các bên liên quan. Việc này nhằm tạo hành lang pháp lý chặt chẽ, tránh hiểu nhầm “bỏ cấp phép” là xây dựng tự do.
Bên cạnh đó, các địa phương phải khẩn trương hoàn thiện và công khai minh bạch hệ thống quy hoạch chi tiết 1/500, quy hoạch phân khu, cùng với các quy chế quản lý kiến trúc đô thị. Đây là căn cứ pháp lý và kỹ thuật thay thế cho việc cấp phép, giúp người dân tự tra cứu và xây dựng đúng quy định.
Cùng với việc bỏ cấp phép, cần chuyển đổi mô hình quản lý từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Nghĩa là chính quyền không can thiệp trước khi xây dựng, nhưng sẽ tăng cường thanh tra, giám sát quá trình thi công và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm như xây dựng sai quy hoạch, sai chỉ tiêu kỹ thuật hoặc ảnh hưởng đến công trình lân cận.
Việc ứng dụng công nghệ thông tin cũng đóng vai trò quan trọng. Các địa phương cần xây dựng hệ thống bản đồ quy hoạch số, công khai trên cổng dịch vụ công trực tuyến để người dân có thể dễ dàng tra cứu và thực hiện các thủ tục còn lại một cách minh bạch, nhanh chóng, không cần tiếp xúc trực tiếp với cơ quan nhà nước.
Cuối cùng, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến quy định mới đến người dân, doanh nghiệp và tổ chức tập huấn cho đội ngũ cán bộ cấp cơ sở để bảo đảm việc triển khai thống nhất, đúng pháp luật và hiệu quả. Chỉ khi thực hiện đầy đủ các điều kiện nêu trên, chủ trương bãi bỏ thủ tục cấp phép xây dựng mới có thể triển khai thành công, góp phần cải cách hành chính, giảm phiền hà và thúc đẩy phát triển đô thị văn minh, hiện đại.
Giấy phép xây dựng không chỉ là căn cứ pháp lý cho hoạt động thi công mà còn là yếu tố then chốt bảo đảm quyền lợi hợp pháp của chủ đầu tư trong suốt vòng đời dự án. Với kinh nghiệm chuyên sâu trong lĩnh vực pháp luật đất đai và xây dựng, Công ty Luật SBLAW cam kết đồng hành cùng khách hàng trong việc tư vấn luật đất đai, hoàn thiện hồ sơ, xử lý thủ tục và tháo gỡ mọi vướng mắc pháp lý liên quan đến giấy phép xây dựng một cách nhanh chóng, hiệu quả và đúng quy định pháp luật
Xem thêm:
