sblawTrước vụ việc sản xuất và tiêu thụ sữa giả gây phẫn nộ trong dư luận, Luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật TNHH SB Law – đã có buổi chia sẻ sâu sắc với báo Công Thương, phân tích các khía cạnh pháp lý xoay quanh chế tài xử lý, những bất cập trong cơ chế giám sát thị trường, cũng như trách nhiệm pháp lý của người nổi tiếng khi tham gia quảng cáo sản phẩm. Ông cũng đưa ra nhiều khuyến nghị quan trọng nhằm giúp doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro pháp lý và lấy lại niềm tin từ người tiêu dùng trong bối cảnh an toàn thực phẩm đang trở thành mối quan tâm hàng đầu của xã hội.
1. Thưa Luật sư, vụ việc sản xuất và tiêu thụ sữa giả đang gây bức xúc trong dư luận. Dưới góc độ pháp lý, Luật sư đánh giá thế nào về mức độ vi phạm và chế tài xử lý hiện hành đối với hành vi này?
Luật sư trả lời:
Vụ việc sản xuất và tiêu thụ sữa giả đang gây bức xúc trong dư luận là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật, bởi nó không chỉ gian dối về thương mại mà còn trực tiếp đe dọa đến sức khỏe, tính mạng người tiêu dùng – đặc biệt là trẻ em. Dưới góc độ pháp lý, hành vi này có thể bị xử lý hành chính và hình sự, tùy thuộc vào mức độ và hậu quả gây ra. Cụ thể như sau:
Về xử lý hành chính, nếu chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự, người vi phạm có thể bị xử phạt theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP, cụ thể là Điều 3 và Điều 9, Điều 10 quy định về xử phạt hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả không phải hàng giả về giá trị sử dụng, công dụng. Mức phạt có thể lên tới 100 triệu đồng đối với cá nhân và 200 triệu đồng đối với tổ chức, kèm theo các biện pháp bổ sung như tịch thu hàng hóa vi phạm, tiêu hủy sản phẩm giả, buộc nộp lại số tiền thu lợi bất chính và đình chỉ hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Trong trường hợp hành vi có dấu hiệu cấu thành tội phạm, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm. Mức phạt có thể lên đến 20 năm tù hoặc tù chung thân nếu hành vi gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng như làm chết người, gây tổn hại lớn đến sức khỏe hoặc thu lợi bất chính với số tiền lớn. Ngoài ra, tòa án còn có thể áp dụng hình phạt bổ sung như phạt tiền, cấm hành nghề hoặc tịch thu tài sản.
Tóm lại, đây là hành vi đặc biệt nguy hiểm cho xã hội và cần được xử lý nghiêm minh theo đúng quy định pháp luật để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giữ gìn trật tự trong lĩnh vực an toàn thực phẩm. Pháp luật hiện hành đã có đầy đủ công cụ để xử lý, vấn đề còn lại là việc thực thi phải thật sự quyết liệt, công khai và kịp thời.
2. Theo Luật sư, việc để sản phẩm sữa giả len lỏi ra thị trường có phản ánh sự buông lỏng trong công tác quản lý chất lượng sản phẩm và kẽ hở pháp lý trong hệ thống giám sát không?
Trả lời:
Việc để sản phẩm sữa giả len lỏi ra thị trường rõ ràng phản ánh những bất cập nhất định trong công tác quản lý chất lượng sản phẩm và giám sát thị trường. Trước hết, có thể thấy rằng công tác thanh tra, kiểm tra chất lượng thực phẩm ở nhiều địa phương còn mang tính hình thức, thiếu thường xuyên và thiếu tính chủ động. Trong khi đó, hoạt động sản xuất – kinh doanh sữa là lĩnh vực có nguy cơ cao ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, lẽ ra phải được giám sát nghiêm ngặt hơn.
Mặt khác, hệ thống pháp luật tuy đã có quy định tương đối đầy đủ về an toàn thực phẩm, hàng giả và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, song trong thực tiễn vẫn còn tồn tại những “khoảng trống” hoặc chưa được vận hành hiệu quả. Chẳng hạn, quy trình hậu kiểm còn chồng chéo, năng lực giám định và kiểm nghiệm sản phẩm ở cấp cơ sở còn hạn chế, trong khi chế tài đối với một số hành vi vi phạm chưa thực sự đủ sức răn đe. Ngoài ra, việc phối hợp giữa các cơ quan chức năng như quản lý thị trường, y tế, công an, và chính quyền địa phương đôi khi còn rời rạc, thiếu thống nhất, dẫn đến tình trạng các đối tượng vi phạm lợi dụng kẽ hở để hoạt động.
Do đó, để ngăn chặn triệt để tình trạng sữa giả, cần phải siết chặt hơn nữa công tác quản lý nhà nước từ khâu tiền kiểm đến hậu kiểm; đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc sản phẩm; nâng cao năng lực giám sát tại cơ sở; và đồng thời kiến nghị sửa đổi, bổ sung những quy định pháp luật còn bất cập. Quan trọng không kém là nâng cao ý thức, trách nhiệm của doanh nghiệp trong tuân thủ pháp luật và đạo đức kinh doanh, cũng như phát huy vai trò phản ánh, giám sát của người tiêu dùng và báo chí.
Một hộp sữa bị công an xác định là giả trong vụ án.
3. Không chỉ dừng lại ở sai phạm của nhà sản xuất, việc nghệ sĩ, người nổi tiếng quảng cáo cho sản phẩm kém chất lượng cũng gây hệ lụy nghiêm trọng. Luật sư đề xuất gì để siết chặt trách nhiệm pháp lý trong hoạt động quảng cáo của người có ảnh hưởng?
Luật sư trả lời:
Trong chuỗi hoạt động quảng cáo, không chỉ nhà sản xuất hay doanh nghiệp mới phải chịu trách nhiệm, mà người đại diện hình ảnh – đặc biệt là nghệ sĩ, người nổi tiếng, người có tầm ảnh hưởng – cũng cần bị đặt trong khuôn khổ pháp luật một cách rõ ràng và nghiêm túc như sau:
Thứ nhất, bổ sung quy định rõ ràng về trách nhiệm của người quảng cáo
Hiện nay, Luật Quảng cáo 2012 và các văn bản dưới luật vẫn thiếu quy định cụ thể ràng buộc trách nhiệm pháp lý của KOLs, Influencers, nghệ sĩ khi quảng cáo sai sự thật. Vì vậy, cần sửa đổi, bổ sung luật theo hướng:
(i) Người quảng cáo phải tự kiểm tra, xác minh thông tin sản phẩm;
(ii) Chịu trách nhiệm liên đới nếu sản phẩm gây thiệt hại cho người tiêu dùng;
(iii) Phải công khai mối quan hệ tài trợ hoặc lợi ích với bên cung cấp sản phẩm.
Thứ hai, công khai, minh bạch và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm
Theo đó cần công bố công khai tên tổ chức/cá nhân vi phạm, đưa vào “danh sách đen quảng cáo” (Blacklist). Ngoài xử phạt hành chính, có thể buộc bồi thường thiệt hại, xin lỗi công khai, và cấm tham gia hoạt động quảng cáo trong thời hạn nhất định nếu vi phạm nhiều lần.
Thứ ba, tăng cường kiểm tra, giám sát quảng cáo trên môi trường mạng
Cần thành lập bộ phận chuyên trách trong các cơ quan quản lý nhà nước (Bộ Thông tin – Truyền thông, Bộ Công thương…) để giám sát quảng cáo trên nền tảng số, phối hợp với nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, YouTube. Đồng thời khuyến khích người tiêu dùng phản ánh sai phạm qua một cổng thông tin trực tuyến chuyên biệt, đơn giản, dễ tiếp cận.
Tóm lại, nếu chúng ta không chỉ dừng lại ở việc xử lý doanh nghiệp sai phạm, mà đặt người nổi tiếng – người lan tỏa thông điệp – vào đúng trách nhiệm pháp lý, thì mới có thể tạo ra một môi trường quảng cáo minh bạch, an toàn và công bằng cho người tiêu dùng.
4. Liên quan đến chức năng của Bộ Công Thương, hiện Bộ không được phép thanh tra chuyên ngành định kỳ đối với doanh nghiệp sản xuất – phân phối sữa nếu chưa có dấu hiệu vi phạm. Theo Luật sư, cơ chế quản lý này có đang tạo ra “vùng trống” trong kiểm soát sản phẩm tiêu dùng thiết yếu hay không?
Luật sư trả lời:
Theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm, việc quản lý Nhà nước đối với sản phẩm sữa được phân định rõ theo từng nhóm và cơ quan chuyên ngành.
Sở Công Thương các địa phương có trách nhiệm quản lý sản phẩm sữa chế biến thông thường trong phạm vi tỉnh, không bao gồm các loại sữa bổ sung vi chất, thực phẩm chức năng hay dược phẩm có thành phần dinh dưỡng đặc biệt. Nhóm sản phẩm này hiện do Sở Y tế và Chi cục An toàn thực phẩm quản lý. Do đó, theo quy định hiện hành, ngành Y tế là đơn vị có thẩm quyền thanh tra chuyên ngành, kiểm tra định kỳ và hậu kiểm đối với hoạt động sản xuất, cung ứng sản phẩm thực phẩm của hai doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh sữa giả nêu trên.
Việc kiểm tra, xử lý phải thực hiện đúng thẩm quyền pháp lý đã được quy định, nhằm bảo đảm tính minh bạch, chính xác và tránh chồng chéo trong hoạt động quản lý Nhà nước.
Nhưng thực tiễn quy định này lại đang tạo ra “vùng trống” trong việc quản lý kiểm soát sản phẩm tiêu dùng bởi lực lượng Quản lý thị trường không thể kiểm tra doanh nghiệp thuộc ngành khác quản lý nếu chưa có dấu hiệu vi phạm rõ ràng hoặc yêu cầu phối hợp chính thức từ cơ quan chuyên ngành.
Để lấp “vùng trống này” chúng ta có thể có những giải pháp như Sửa đổi quy định theo hướng cho phép kiểm tra định kỳ đối với các mặt hàng thiết yếu có nguy cơ cao ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng. Hoặc, xây dựng cơ chế hậu kiểm linh hoạt, không mang tính chất thanh tra chuyên ngành nhưng vẫn đủ để kiểm soát chất lượng. Tiếp theo cần tăng cường giám sát bằng lấy mẫu kiểm nghiệm định kỳ, kết hợp công khai kết quả để người tiêu dùng được biết và doanh nghiệp có trách nhiệm hơn. Ngoài ra chúng ta nên phân loại mức độ rủi ro của sản phẩm để áp dụng tần suất kiểm tra phù hợp. Những nhóm hàng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, như sữa trẻ em, nên nằm trong diện giám sát đặc biệt.
5. Từ vụ việc lần này, Luật sư có khuyến nghị gì dành cho doanh nghiệp trong việc thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ, quản lý sản phẩm, đặc biệt ở khâu phân phối, để tránh rủi ro pháp lý và tổn hại niềm tin người tiêu dùng?
Luật sư trả lời:
Đây là một hồi chuông cảnh tỉnh không chỉ đối với các cá nhân có tầm ảnh hưởng tham gia quảng bá sản phẩm, mà còn đặc biệt đặt ra yêu cầu rất rõ ràng cho các doanh nghiệp trong việc thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ và cơ chế quản lý chất lượng sản phẩm – đặc biệt ở khâu phân phối.
Thứ nhất, doanh nghiệp cần kiểm soát tốt từ trong ra ngoài
Nhiều doanh nghiệp hiện chỉ chú trọng khâu sản xuất, mà chưa kiểm soát chặt quá trình đưa sản phẩm ra thị trường – từ nhà phân phối, đại lý cho tới người quảng bá (KOLs, nghệ sĩ). Trong khi đó, một sai sót nhỏ ở khâu này cũng có thể dẫn tới khủng hoảng truyền thông hoặc thậm chí là vi phạm pháp luật.
Thứ hai, phải kiểm tra kỹ thông tin sản phẩm trước khi quảng cáo
Doanh nghiệp nên có đội ngũ pháp lý hoặc bộ phận chuyên môn để rà soát các yếu tố sau:
(i) Sản phẩm đã đủ điều kiện lưu hành chưa?
(ii) Có giấy tờ công bố chất lượng không?
(iii)Nội dung quảng cáo có đúng với bản chất sản phẩm không?
Vì nếu quảng cáo sai sự thật, doanh nghiệp hoàn toàn có thể bị xử phạt theo Luật Quảng cáo hoặc thậm chí bị xem xét trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Thứ ba, chọn người đại diện quảng cáo một cách có trách nhiệm
Khi mời nghệ sĩ, người nổi tiếng quảng cáo, doanh nghiệp nên:Làm hợp đồng rõ ràng về trách nhiệm pháp lý; Cung cấp đầy đủ và chính xác thông tin về sản phẩm; Giám sát nội dung họ đăng tải, tránh để sai lệch hoặc phóng đại quá mức.
Thứ tư, phải chủ động tiếp nhận phản ánh của người tiêu dùng
Đây cũng là cách để phát hiện sớm rủi ro, từ đó ứng phó kịp thời và hạn chế thiệt hại. Doanh nghiệp nên có: (i) Tổng đài hoặc kênh tiếp nhận ý kiến phản hồi từ khách hàng; (ii) Quy trình xử lý sự cố rõ ràng khi có khiếu nại xảy ra.
Cuối cùng, doanh nghiệp cần xác định rõ: uy tín trên thị trường không chỉ đến từ doanh số, mà còn từ sự minh bạch và trách nhiệm đối với cộng đồng. Chọn đúng sản phẩm, đúng cách truyền thông và đúng người đồng hành sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ tránh rủi ro pháp lý, mà còn giữ vững được niềm tin của người tiêu dùng.
6. Ngoài trách nhiệm của nhà nước, theo Luật sư, bản thân mỗi doanh nghiệp cần nâng cấp quy trình giám sát chất lượng – truy xuất nguồn gốc ra sao để phòng ngừa sự cố tương tự trong tương lai?
Luật sư trả lời:
Ngoài trách nhiệm quản lý của Nhà nước, bản thân mỗi doanh nghiệp trong ngành thực phẩm – đặc biệt là ngành sữa – cần chủ động và nghiêm túc nâng cấp hệ thống quản trị chất lượng nội bộ nhằm ngăn ngừa sự cố gian lận hoặc vi phạm về an toàn thực phẩm. Đây không chỉ là trách nhiệm pháp lý mà còn là cam kết đạo đức kinh doanh đối với sức khỏe cộng đồng và uy tín thương hiệu của chính doanh nghiệp.
Trước hết, doanh nghiệp cần xây dựng và áp dụng nghiêm ngặt hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế như ISO 22000, HACCP, hoặc FSSC 22000. Các tiêu chuẩn này không chỉ kiểm soát an toàn thực phẩm trong suốt quá trình sản xuất mà còn yêu cầu đánh giá rủi ro, truy vết nguyên liệu và kiểm soát từng công đoạn một cách khoa học, có hệ thống.
Tiếp theo, doanh nghiệp cần triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc nguyên liệu và sản phẩm đầu ra bằng công nghệ số, ví dụ như mã QR, blockchain hoặc các phần mềm truy xuất chuyên dụng. Việc số hóa toàn bộ quy trình từ khâu nhập nguyên liệu, sản xuất, đóng gói, phân phối đến khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng sẽ giúp phát hiện và ngăn chặn sớm các sai phạm, đồng thời nâng cao tính minh bạch và niềm tin thị trường.
Ngoài ra, doanh nghiệp cần tăng cường kiểm tra nội bộ, đào tạo định kỳ và xây dựng văn hóa doanh nghiệp gắn liền với tuân thủ pháp luật. Các bộ phận như kiểm định chất lượng (QA/QC), pháp chế nội bộ, và ban điều hành phải phối hợp chặt chẽ để phát hiện và xử lý kịp thời mọi rủi ro tiềm ẩn, đặc biệt là trong bối cảnh các hình thức làm giả ngày càng tinh vi và có tổ chức.
Cuối cùng, một doanh nghiệp uy tín không chỉ dừng lại ở việc “đúng luật”, mà còn phải chủ động “vượt chuẩn” – nghĩa là tự đặt ra tiêu chuẩn nội bộ nghiêm ngặt hơn so với mức tối thiểu của pháp luật. Đây là cách để doanh nghiệp bảo vệ thương hiệu của chính mình, giữ vững lòng tin của người tiêu dùng và tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trong ngành.
